هوش‌مصنوعی و تحولات حکمرانی
خبرگزاری مهر؛ مهرداد بذرپاش، وزیر سابق راه و شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه – یادداشت مهمان: هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از پیشروترین تحولات فناوری در دهه‌های اخیر تأثیرات شگرفی بر ابعاد مختلف جوامع بشری و حکمرانی داشته است و با سرعت در حال تغییر روش‌های سنتی و ایجاد فرصت‌های جدید است. طبق گزارش گارتنر هوش مصنوعی و پلتفرم‌های حکمرانی هوش مصنوعی به عنوان یکی از مهمترین ترندهای فناوری در سال ۲۰۲۵ مورد توجه است. این در شرایطی است که طی سال‌های گذشته همواره هوش‌مصنوعی یکی از مهمترین ترندهای فناوری بوده است.
اهمیت فناوری به حدی رسیده است که امروز لزوماً ساختارهای رسمی و حاکمیتی وضع مقررات نمی‌کنند بلکه ساختارهای فناورانه و غیر رسمی مقررات را به محیط‌های کسب و کار و جوامع تحمیل می‌کنند. از این‌رو صورت‌بندی جدیدی از فناوری در حال شکل‌گیری است که ابعاد مختلف آن را باید مورد بررسی قرار داد.
هوش‌مصنوعی در منطقه و ایران
کشورهای منطقه توجه ویژه‌ای به این فناوری داشته‌اند و با تخصیص سرمایه قابل توجه به دنبال تبدیل شدن به قطب هوش مصنوعی، جذب نخبگان عرصه فناوری، نظام‌مندسازی و بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های آن هستند. تشکیل وزارت هوش مصنوعی از سال ۲۰۱۷ در امارات و تشکیل صندوق ۱۰۰ میلیارد دلاری هوش‌مصنوعی در عربستان از جمله این موارد است.
تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت سیزدهم
در دولت سیزدهم، شهید رئیسی ضمن دستور تدوین نقشه توسعه فناوری کشور، اهتمام ویژه‌ای به پیشرفت در هوش مصنوعی داشتند و در آخرین ماه‌های دولت سیزدهم، سازمان ملی هوش مصنوعی با هدف راهبری این فناوری نوین و شتاب‌دهی به حرکت آن در کشور تأسیس شد و امروز سرعت تحولات این فناوری، موید این نکته است که این سازمان به‌عنوان دارایی ارزشمند کشور در دولت چهاردهم باید عملکرد چابک و اثربخشی داشته باشد.
لزوم استقرار حکمرانی فناورانه مردم‌پایه
یکی از مسائل حیاتی در زمینه فناوری وجود نگاه پیش‌دستانه، به روز و کنشگر است؛ چراکه سرعت تغییرات بسیار بالا است و باید نگاه کشور آینده‌نگر و فعالانه باشد.
هنر حکمرانی، هنر اداره فناورانه‌تر کشور است و مردم‌پایه نمودن اداره کشور از این رهگذر میسر خواهد بود. نقش‌آفرینی مردم در امور کشور باید در بستر پلتفرم‌های هدفمند و فناورانه باشد در غیر این صورت حضور مردم جنبه شعاری و سطحی خواهد داشت.
عدم توجه به جوانب مختلف هوش مصنوعی و آثار آن بر حوزه‌هایی از جمله حکمرانی نه تنها موجب از دست رفتن فرصت بهره برداری از مزایای آن می‌شود بلکه به ناچار ما را در موقعیتی از پیش تعیین شده و منفعل قرار می‌دهد.
راه‌حل این موضوع در دو سطح داخلی و خارجی قابل بررسی است؛
سطح داخلی و بومی‌سازی هوش مصنوعی:
انحصار گسترده کشورهای غربی بر داده‌ها و مدل‌های هوش‌مصنوعی لزوم توجه به بومی‌سازی این فناوری را ضروری می‌نماید. اغلب مدل‌ها، ابزارها و همچنین داده‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته‌اند مبتنی بر ویژگی‌ها و نیازهای آن جوامع است. این مسئله چالش‌هایی را در رابطه با عملکرد این فناوری در کشور به همراه خواهد داشت.
درنتیجه، بومی‌سازی فناوری‌ها و زیرساخت‌های این حوزه مبتنی بر مدل‌ها و داده‌های داخلی، می‌تواند راهکاری برای مقابله با این چالش باشد و امکان استفاده از این فناوری‌ها به عنوان سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری با دقت و اثرگذاری بالاتری ایجاد خواهد شد.
از طرف دیگر طرح ایجاد آژانس هوش مصنوعی که توسط کشورهای پیشرو در این حوزه دنبال می‌شود به دنبال ایجاد سازوکاری نظیر آژانس انرژی هسته‌ای و مهار کشورهای در حال توسعه در این فناوری است. از این رو شایسته است همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند تسلط بر لایه‌های عمیق این فناوری نوین در اولویت قرار گیرد.
لزوم ایجاد دستیار هوش مصنوعی در موضوعات مختلف
سرعت سیر تحولات فناوری نشان می‌دهد که دولت و مجلس باید مجدانه این موضوع را در اولویت قرار دهند و از پرداختن به موضوعات حاشیه‌ای و اتلاف وقت دوری نمایند.
لایه مدیریتی کشور باید از نگاه سطحی و شعاری به مقوله هوش‌مصنوعی پرهیز نماید و با تعریف پروژه در این حوزه و ایجاد دستیار هوش‌مصنوعی در سازمان‌ها و حوزه‌های موضوعی مرتبط به صورت عملیاتی از این فناوری بهره‌گیری نماید.
وجود نیروی جوان و نخبه کشور در حوزه فناوری تحقق این اقدامات را میسر و عملیاتی می‌نماید. پیشرو بودن و نگاه به آینده ویژگی بارز جوانان و نخبگان کشور است که باید برای این ویژگی ساختارسازی کرد که مهمترین اقدام در این راستا توجه به این فناوری جهت‌ساز در حوزه‌های‌مختلف است.
توسعه روابط فناورانه بین‌المللی
در بعد خارجی نیز همکاری با کشورهای پیشرو در عرصه هوش مصنوعی اهمیت فزاینده‌ای دارد. به بیانی دیگر، تعریف کلان پروژه‌های فناورانه با کشورهایی که جایگاه قابل توجهی در زمینه هوش مصنوعی داشته‌اند می‌تواند به کشور کمک کند تا روند جایابی خود در نظام فناورانه مبتنی‌بر هوش مصنوعی را سرعت ببخشد و همزمان فرایند انتقال فناوری را نیز دنبال نماید.
از این رو بخشی از عملیات دیپلماتیک باید معطوف به انتقال فناوری لایه‌های مختلف هوش مصنوعی باشد و سفارتخانه‌های خارج از کشور باید مأموریت ویژه‌ای در این خصوص تعریف نمایند.
جمع‌بندی
پیشرفت فناوری و هوش مصنوعی بر ابعاد مختلف زندگی و حکمرانی اثرگذار است. غفلت در توجه و تصمیم‌گیری به این فناوری موجب تبدیل فرصت‌های آن به تهدید جدی خواهد شد، از این رو باید با طرح ابتکار و توجه به هر دو سطح داخلی و خارجی نسبت به سرمایه‌گذاری و بومی سازی این فناوری و همزمان تعریف پروژه مشترک با کشورهای پیشرو در این عرصه اقدام عملیاتی صورت پذیرد و نقش فعالانه‌ای جهت مدیریت و استفاده از این فناوری ایفا گردد.