مصرف طولانی‌مدت این داروها باعث مشکلات و خواب رفتن دست و پا می‌شود
باید قبول کنیم که ما ایرانی‌ها دارو زیاد مصرف می‌کنیم و حتی اگر به آنها دست نزنیم، باید چند ورق از هر کدام در یخچال و کشوی کابینت ما باشد. ژلوفن، نوافن، استامینوفن کدوئین، دیازپام، لورازپام، دایمیتیکون، شیاف و خیلی از داروهای دیگر که فکر می‌کنیم لازم است برای روز مبادا در خانه باشد.
تعدادی از داروها نیازی به نسخه ندارند و شما با مراجعه به داروخانه می‌توانید آنها را تهیه کنید. این داروها، داروهای OTC یا Over the Counter Drug نام دارند. دسته دیگری از داروها نیازمند نسخه پزشک هستند اما بسیاری از داروخانه‌ها معمولا آنها را هم بدون نسخه در اختیار افراد می‌گذارند. داروهایی که مصرف بی‌رویه آنها می‌تواند عوارض متعددی برای سلامت داشته باشد و سلامت شما را در معرض خطر قرار دهد.
آیا مُجازیم داروهای OTC را خودسرانه مصرف کنیم؟
دکتر بابک پورقلیچ، پزشک عمومی به نکات جالبی درباره مصرف داروهای OTC اشاره می‌کند که دانستن آنها شاید باعث شود که دست از مصرف بی‌رویه و طولانی‌مدت داروها برداریم و به سلامت خود اهمیت دهیم.
دکتر پورقلیچ می‌گوید: مصرف خودسرانه داروهای OTC بستگی به بیماری ما دارد. اگر بیماری سبک باشد که معمولا دچارش می‌شویم و اولین بار نیست، مثل سردرد همیشگی، سرماخوردگی همیشگی، آلرژی و آبریزش بینی همیشگی، درد قاعدگی همیشگی و از این قبیل که قبلا پزشک اجازه داده که در چنین مواقعی داروهای خاصی را برای تسکین درد استفاده کنیم، می‌توانیم در حد ۴۸ ساعت آنها را مصرف کنیم. اما اگر بعد از ۴۸ ساعت و حداکثر ۷۲ ساعت علائم برطرف نشد، یا تشدید شد یا علائم دیگری به آن اضافه شد که شبیه علائم همیشگی نیست، باید حتما به پزشک مراجعه کنیم و خودسرانه مصرف داروها را ادامه ندهیم. مثلا اگر سردردی داریم که هرچقدر هم قرص می‌خوریم، خوب نمی‌شود، قاعدتا باید مصرف خودسرانه دارو را قطع و به پزشک مراجعه کنیم.
داروخانه‌ها به فروشگاه تنزل پیدا کرده‌اند
این پزشک عمومی می‌گوید: در کشورهای دیگر هم یک سری داروها هستند که در فروشگاه‌ها ارائه می‌شوند و مردم می‌توانند بدون نسخه، آنها را خریداری کنند اما در ایران، الان مشکل فقط داروهای OTC نیست. مشکل ما داروهایی هستند که در قالب OTC به مردم ارائه می‌شوند. مثل آزیترومایسین، دیازپام، سفکسیم و … . یا دارویی که همیشه مصرف می‌کنیم را می‌بریم به داروخانه نشان می‌دهیم و می‌گوییم من همیشه این را مصرف می‌کنم و داروخانه هم بدون نسخه آن را به شما می‌دهد. یعنی داروخانه در کشور ما جایگاه و مقام فروشگاه را پیدا کرده است. در حالی که ساختار و کارکرد فارمِسی که تنها تعدادی از داروهای OTC را در اختیار دارد، با دراگ‌استور متفاوت است. اما اینجا داروخانه‌ها شبیه فارمِسی‌ها عمل می‌کنند.
مصرف آنتی‌بیوتیک برای یک ویروس ساده؟
دکتر پورقلیچ به یک نکته خیلی مهم اشاره می‌کند و می‌گوید: خیلی از مواقع گلودرد شما ممکن است به خاطر یک میکروب یا ویروس ساده باشد. بهبود این ویروس ساده یک روندی دارد؛ مثلا ۳ تا ۵ روز طول می‌کشد و بعد علائمش از بین می‌رود. اما وقتی شما برای بهبود آن آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، میکروب‌های ساده را هم از بین می‌برید و به میکروب‌های خطرناک‌تر و مقاوم تر فرصت جولان می‌دهید و دوره درمان‌تان هم طولانی‌تر می‌شود.
او می‌گوید: البته آنتی‌بیوتیک‌ها OTC نیستند اما میزان مصرف آنها در کشور بسیار بالا است و خیلی‌ها خبر ندارند که چه عوارض متعددی دارند. بسیاری از افراد برای کوچک‌ترین مشکل مثل گلودرد یا داشتن خلط، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند! در حالی که آنتی‌بیوتیک اصلا روی عفونت تاثیری ندارد. فقط ممکن است در شما مقاومت دارویی ایجاد کند. یعنی اگر شما بعدها عفونت روده، عفونت گوش یا عفونت سینوس بگیرید، دیگر بدن شما به آن آنتی‌بیوتیک جواب نخواهد داد و دربرابرش مقاومت خواهد کرد و شما مجبور می‌شوید آنتی‌بیوتیک قوی‌تری مصرف کنید که آن هم تبعات و عوارض خاص خود را دارد.
این ۷ دسته دارو را بی‌رویه نخورید
دکتر پورقلیچ در ادامه گفتگو درباره عوارض مصرف بی‌رویه و طولانی‌مدت ۷ داروی OTC و غیر OTC توضیحاتی می‌دهد که دانستن آنها بسیار ضروری است.
استامینوفن کدئین؛ ایرانی‌ها استامینوفن کدئین را زیاد مصرفش می‌کنند و فکر می‌کنند خطری هم ندارد. ما بیمار داشتیم که روزی ۲ بسته استامینوفن کدئین مصرف می‌کرد و دیگر صاحب کبد سالمی نبود. استامینوفن اگر بیش از دوز مجاز مصرف شود، داروی بسیار مضری برای کبد است. کدئین آن هم اگر بیش از ۳ روز مصرف شود، هم وابستگی ایجاد می‌کند و هم باعث از بین رفتن سلول‌های کبدی می‌شود.
ژلوفن و ایبوپروفن؛
این دو دارو جزو مسکن‌های غیر استروئیدی هستند و مهم‌ترین عوارض‌شان عوارض گوارشی است. اگر این ۲ دارو را طولانی مصرف کنید یا اگر زمینه بیماری‌های گوارشی داشته باشید، ممکن است بیماری گوارشی شما تشدید شود. برخی از افراد برای بیماری قلبی‌شان داروهای دیگری مثل آسپرین هم مصرف می‌کنند. این افراد اگر پروفن مصرف کنند، رقت خون‌شان بیشتر می‌شود و ممکن است مستعد خونریزی شوند. به خصوص افرادی که فشارخون دارند و فشارخون آنها کنترل‌نشده است. در خیلی از مواقع یک خونریزی کوچک با مصرف این داروها ممکن است به یک خونریزی وسیع مغزی تبدیل شود.
ژلوفن و پروفن برای تسکین درد قاعدگی؛
ژلوفن و پروفن چون خون را رقیق می‌کنند، ممکن است که مقدار خونریزی را بیشتر کنند. درد را از بین می‌برند اما مقدار خونریزی را افزایش می‌دهند. معمولا پزشکان این ۲ دارو را برای کاهش درد قاعدگی زیاد تجویز نمی‌کنند. ممکن است ترکیبی تجویز کنند. مثلا نوافن تجویز می‌کنند که ترکیبی از دوز پایین پروفن، استامینوفن و کافئین است. نوافن هم اثر تسکینی دارد و هم عوارضش کمتر است.
شیاف؛
شیاف، یک شکل از داروی OTC غیر استروئیدی است مثل دیکلوفناک، ناپروکسن، استامینوفن و … . خود شیاف ممکن است در برخی افراد در محل ورودش اثر تحریکی بر جا بگذارد. غیر از این، عوارض شیاف دقیقا مثل داروی خوراکی آن است. عوارضی مثل خونریزی معده و روده ، مشکلات کلیوی و بدتر شدن مشکلات قلبی به خصوص در سالمندان.
سدیم کلراید؛
سدیم کلراید به خودی خود عوارضی ندارد. مگر این که احساس کنید با مصرف آن دچار خشکی زیاد بینی، تحریک‌پذیری بینی، افزایش التهاب بینی، درد در گونه‌ها شده‌اید. در غیر این صورت مشکلی ندارد.
اشک مصنوعی؛
مصرف اشک مصنوعی معمولا منعی ندارد اما بهتر است با تجویز پزشک باشد. چون ممکن است چشم‌های شما مشکلی مثل التهابی داشته باشد و ۵ روز بعد از مصرف اشک مصنوعی با عفونت چشم مواجه شوید. مگر این که پزشک تجویز کرده باشد که ۶ ماه تا یک سال اشک مصنوعی را مصرف کنید. در این صورت می‌تواند اگر داروی شما قبل از این مدت تمام شد، می‌توانید آن را بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید.
آنتی‌بیوتیک‌ها؛
آنتی‌بیوتیک‌ها همان طور که گفتم، در دسته داروهای OTC قرار نمی‌گیرند اما مصرف بالایی در کشور دارند و عوارض زیادی هم ایجاد می‌کنند. مثل آموکسی‌سیلین، سفکسیم، آموکسی‌کلاو و … . عوارض آنتی‌بیوتیک‌ها شامل اختلالات گوارشی، تداخل دارویی و مقاومت دارویی است.
دست از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت داروها برداریم
داروهای OTC یا بدون نسخه هم مثل هر داروی دیگری اگر طولانی‌مدت و بی‌رویه مصرف شوند، بعد از مدتی اثربخشی خود را از دست می‌دهند. چون خیلی از داروها معمولا در بدن ایجاد مقاومت می‌کنند. این نکته را دکتر پورقلیچ می‌گوید و اضافه می‌کند: اما نکته مهم‌تر از مقاومت دارویی، این است که علائمی مثل درد، سوزش، التهاب و سرفه علامت هستند و بیماری نیستند. پزشک با مشاهده این علائم به وجود یک بیماری پی می‌برد. بنابراین درمانش درمان علامتی خواهد بود. ولی بیمار نمی‌داند که علائمش مربوط به چه بیماری‌ای است و با مصرفِ مثلا مسکن یا آنتی‌بیوتیک، فقط بیماری را سرکوب می‌کند. ممکن است فردی از ۳ ماه قبل، درگیر تومور مغزی باشد و نداند و با مصرف مسکن، فقط موجب سرکوب آن شود. وگرنه تومور در جای خود باقی است.
این پزشک عمومی ادامه می‌دهد: گاهی پزشک، دارویی را برای مدت محدودی تجویز می‌کند اما فرد از آن به بعد هر بار مریض شد، آن دارو را از داروخانه می‌خرد و مصرف می‌کند. در حالی که ممکن است پزشک آن دارو را فقط برای دو هفته یا نهایتا یک ماه دستور داده باشد. اگر پزشک برای شما مثلا اُمپرازول تجویز کرد و بعد از یک ماه همچنان بهبود پیدا نکردید، دیگر نباید یک ماه دیگر هم آن را خودسرانه مصرف کنید. شاید اگر به همان پزشک مراجعه کنید، این بار شما را برای آندوسکوپی بفرستد تا ببیند مشکل دقیقا از کجا است. پس بهتر است دست از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت داروها برداریم تا سلامت‌مان به خطر نیفتد.
