«ربّنای شجریان» یکی از آثار برجستهٔ محمدرضا شجریان و شامل ۴ دعا از آیات قرآن است که در دستگاه سه‌گاه خوانده شده و همه دعاهای آن با عبارت ربّنا آغاز می‌شوند. این اثر در تیر سال ۱۳۵۸ ضبط شده و برای مدت ۳۰ سال، جزو برنامه‌های اصلی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در ماه رمضان بوده‌است. برای کسب اطلاع بیشتر از ماجرای ربنای شجریان، ضمن مشاهده ویدئو به ادامه مطلب مراجعه کنید.

ربنای شجریان در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۶ در فهرست آثار معنوی (ناملموس) ایران با شماره ۱۳۹۶ به ثبت رسید.

بنا به گفتهٔ شجریان، به دلیل اینکه پیشتر سید جواد ذبیحی، مناجاتی با عنوان ربنا خوانده بود و سال‌ها مردم به شنیدن آن در زمان افطار عادت کرده بودند، او ربنای جدید را با اضافه کردن ۲ آیهٔ قرآن ساخت و در یکی از استودیوهای رادیو ایران ضبط کرد.

انگیزهٔ اصلی وی از ضبط این اثر، تدریس آن به هنرجویانی بود که قرار بود برای مراسم پیش از افطارِ صدا و سیما، مناجات بخوانند.

محمدرضا شجریان این دعا را که یک نسخه تمرینی بود برای آموزش و تمرین شاگردانش خواند.

در سال ۱۳۵۸ تحولاتی در بخش موسیقی رادیو در حال شکل‌گیری بود و مدیران قصد تعطیلی تولید موسیقی در این سازمان را داشتند. در این هنگام محمدرضا شجریان از جمله افرادی بود که طی جلسه‌هایی با مدیران رادیو، خواهانِ نگه‌داشتن نیروهای خوب در بخش موسیقی بودند.

در جریان جلسه با مدیران، رئیس وقت رادیو از محمدرضا شجریان می‌خواهد که با توجه به تغییرات و تحولات سیاسی و مذهبی ایران برای پخش آثار جدید قبل از افطار، طرحی ارائه دهد. شجریان در پاسخ می‌گوید که سال‌ها است از فضای چنین آثاری دور شده و کار او نیست اما «وجیه اللهی» (رئیس رادیو) می‌گوید «فقط شما می‌توانید و ما تنها شما را داریم» و از شجریان می‌خواهد تا برای افطار، مناجات و اذان کاری انجام دهد.

در آن زمان محمدرضا شجریان که خود را از وزارت کشاورزی به رادیو منتقل کرده بود و کارمند رادیو محسوب می‌شد، پذیرفت و در تابستان ۱۳۵۸ یک کلاس آموزشی برای افرادی که قرار بود دعای سحر و مناجات بخوانند برگزار کرد. پس از مدتی نیز ضبط این آثار را آغاز نمود.

به گفتهٔ محمدرضا شجریان، ربنا متأثر از مناجاتی با همین نام از جواد ذبیحی بوده‌است. ذبیحی آن اثر را پیش از انقلاب اسلامی ایران خوانده بود و شجریان نیز از نوجوانی با کارهای ذبیحی آشنا بود.

به گفتهٔ شجریان، مردم در آن دوره به ربنا و دعای سحر مرحوم ذبیحی و اذان مرحوم مؤذن‌زاده اردبیلی عادت کرده بودند، بنا بر این شجریان هم در اثر خود سعی کرد به حال و هوای آن آثار نزدیک باشد. او در مناجات ربنا، همان آیاتی را که ذبیحی در مناجاتش خوانده بود، به همراه دو آیهٔ دیگر از سوره آل عمران و بقره به کار برد.

محمدرضا شجریان یک بار دیگر به مسئولان می‌گوید که با توجه به اینکه مخاطب سال‌هاست او را به عنوان خوانندهٔ آواز می‌شناسد، اجرای ربنا و اذان توسط او ممکن است برای مردم پذیرفتنی نباشد.

او به مسئولان می‌گوید: «من به شما کمک می‌کنم و به دیگران آموزش می‌دهم تا آن‌ها بتوانند ربنا و دعا بخوانند اما خودم این کار را نمی‌کنم.» این پیشنهاد پذیرفته می‌شود و شجریان ربنا و مثنوی افشاری را بدون هیچ تکرار و تصحیحی در استودیو ضبط می‌کند و در اختیار ۴ نفر از هنرجویان می‌گذارد تا تمرین کنند و برای ضبط آماده شوند.

پس از ۲۰ روز تمرین، شجریان به اتفاق ۳ نفر از هنرجویان، از جمله قاسم رفعتی به استودیو می‌روند و قسمت به قسمت ربنا را با صدای هنرجویان ضبط می‌کنند. محمدرضا شجریان دراین مورد گفته‌است:

«از چهار بعدازظهر تا سه صبح کارها را تک و تنها در رادیو تصحیح می‌کردم تا اثر مناسبی برای پخش در ماه رمضان آماده شود. کارها را دو روز مانده به ماه رمضان آماده کردم و به رئیس رادیو ارائه کردم. اما از همان موقع و حتی قبل تر آن، فریدون شهبازیان که کار من را شنیده بودند، اصرار می‌کردند که با صدای خودم پخش شود و من هم مصرانه می‌گفتم که صدای من نباید این گونه پخش بشود، هیچ اجازه‌ای به آن‌ها برای پخش ندادم.

از همان زمان هم تصمیم گرفته بودم که دیگر در رادیو کار نکنم به آقای وجیه اللهی اعلام کردم که دیگر به رادیو نمی‌آیم. اما روز اول ماه رمضان دیدم ربنایی را که خودم خوانده‌ام از رادیو پخش شد.»

او می‌افزاد: «زنگ زدم به آقای وجیه اللهی. دیدم ایشان خیلی خوشحال هستند و می‌خندند. گفت که این تیر از کمان رها شده و من این را کپی کردم و به همه رادیوها و شهرستان‌ها دادم و همه این کار را پخش کردند. اعتراض کردم اما او خندید و گفت که ما برنامهٔ به این خوبی را از دست نمی‌دهیم و این کار را باید همه مردم بشنوند»

ویدئوی ربنای شجریان

دانلود مستقیم ربنای شجریان

سخنان یک پژوهشگر قرآنی درباره ربنای شجریان

یک پژوهشگر قرآنی گفت: همه ما هم در عرصه تخصصی و هم در عرصه عمومی با تلاوت‌های نوستالژیک اساتید قرآن خاطره داریم و می‌توانیم با تأسی به آنها برای میراث آینده، تلاوت‌های خاطره‌انگیز ثبت کنیم.

حسین قربانی؛ پژوهشگر قرآنی در دومین روز از نوزدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان قرآن کریم که به همت شورای عالی قرآن در حال برگزاری است با ارائه مقاله‌ای با عنوان «بررسی مؤلفه‌های ماندگار و خاطره‌انگیز قرائت‌های تأثیرگذار با رویکرد برخورداری از ویژگی‌های تبلیغی» حضور داشت.

وی در ابتدا با اشاره به اینکه پیش‌تر به جای واژه خاطره‌انگیز از واژه نوستالژیک استفاده کردم، اما بعد آن را به این واژه تغییر دادم، گفت: معادل‌های زیادی برای واژه نوستالژیک آورده شده است، مثل یادمانه، دریغ‌پنداشت،

اما هیچ‌کدام نمی‌تواند حق مطلب را به اندازه اصل این واژه ادا کند، این واژه در واقع دلتنگی حاصل از مرور مجموعه‌ای از خاطرات است که در گذشته برای یک فرد اتفاق افتاده است که البته پیش‌تر و در قرون گذشته میلادی این امر به منزله یک بیماری تلقی می‌شد، اما پس از ورود به ادبیات فرانسه بیشتر در به خاطر آوردن گذشته‌ای به کار می‌رود که انسان حس مثبتی به آن دارد و اغلب برایش خوشایند است.

قربانی ادامه داد: برای روشن شدن این موضوع مثالی می‌زنم و آن اینکه ممکن است هر کدام از ما، دو سه دهه گذشته غذایی را خورده باشیم که در حال حاضر هم در وعده‌های غذایی آن را تناول می‌کنیم، اما همیشه با خودمان یا دیگران این موضوع را در میان می‌گذاریم که آنچه آن زمان خوردیم، چیز دیگری بود و مزه آن هنوز زیر دندان‌مان است.

وی تصریح کرد: این حس ممکن است در مورد شنیدن تلاوتی که چند سال پیش یا در گذشته آن را شنیده باشیم، نیز وجود داشته باشد یا هر کدام از ما الحانی مثل دعای سحر ماه رمضان یا نوای ربنای مرحوم استاد شجریان را به یاد داشته باشیم که برایمان خاطره‌ساز باشد و احساس کنیم که دیگر این چنین آثاری تکرار نخواهند شد؛ این مصداق بارز معنای نوستالژی در عرصه قرآن و ادعیه است.

قربانی گفت: شاخص‌های مهمی در ویژگی‌های یک تلاوت خاطره‌انگیز قرآن منظور شده است که از جمله آنها رعایت دقیق همه موارد فنی، فاخر بودن آن و اینکه اثری باشد که نتوان آن را با اثر دیگری مشابه و همانند کرد و ضمن آنکه باید قابل فهم برای همه باشد و در گستره‌ای وسیع نیز شهره باشد.

این پژوهشگر قرآنی افزود: در دسته‌بندی مشخص ما نوستالژی را می‌توانیم در چند وجه جمعی، تخصصی و فردی تقسیم‌بندی کنیم، اما در مورد تلاوت قرآن ما نوستالژی مکانی نیز داریم و مثلاً تلاوت در مکانی رخ داده باشد که به سبب گرمای وجود افرادی در آن در ذهن و خاطرات ما باقی مانده باشد یا حتی نوستالژی کلامی که مثال بارز آن تلاوت امام جماعات مکه و مدینه است که همچنان در ذهن ما باقی مانده و به محض آن که چشمانمان به خانه خدا و مسجدالنبی می‌افتد، یاد آنها می‌افتیم.

وی تأکید کرد: در نوستالژی کلامی می‌توان به تلاوت‌های مشهور عبدالباسط به ویژه با این فرض که این استاد فقید نوستالژی را در زمینه قصارالسُوَر در ذهن ما ثبت کرده است، مثال زد. البته باید در زمره این نوستالژی‌ها که زیرمجموعه نوستالژی‌های جمعی است، موارد بیشتری همچون تلاوت‌های سعید مسلم را نیز اضافه کرد.

قربانی با اشاره به اینکه برای اهالی قرآن، امری هم به نام نوستالژی‌های تخصصی معنی و مفهوم ویژه‌ای دارد، گفت: شاید برای عموم آنچه که ما از قطعات تلاوتی مصطفی اسماعیل به عنوان نوستالژی سراغ داریم معنی و مفهومی نداشته باشد، اما با این وجود برای همه ما چیز مشترکی وجود دارد و آن نوستالژی هیجانی است و پیش از آنکه برای هر کدام از ما با هر نیتی، تفکری در پس شنیدن تلاوت وجود داشته باشد، حس و هیجانی که از تلاوت به ما دست می‌دهد، موجب ایجاد نوستالژی و تحول می‌شود.

وی در پایان اظهار کرد: علاوه بر آن که می‌توان با استفاده از نوستالژی‌های گذشته در امر تلاوت آنها را برای انتقال مؤثر پیام‌های الهی بارها و بارها شنید و تحت تأثیر قرار گرفت به فکر ایجاد نوستالژی‌های جدید در حوزه تلاوت به عنوان میراث برای نسل آینده بود.