چه عواملی باعث چرب شدن کبد می شود؟

دکتر فهیمه گندمی ثانی گفت: بیماری کبد چرب غیر الکلی که به اختصار NAFLD (Nonalcohol-associated fatty liver disease)نامیده می شود،  شایع ترین اختلال کبدی در جهان است که ابتلا به آن می تواند عوارض جبران ناپذیری مانند بیماری سیروز کبدی و بعضا سرطان کبد را ایجاد کند، البته این بیماری تاحدزیادی قابل پیشگیری و درمان است؛ شیوع این بیماری درآسیا تا ۴۵ درصد گزارش شده است و تشخیص آن معمولا در بین سنین ۴۰ تا ۵۰ سال صورت می گیرد.

این متخصص بیماری داخلی خاطرنشان کرد:ریسک فاکتور های این بیماری مواردی همچون  چاقی مرکزی (افزایش دور کمر به دور باسن) دیابت تیپ دو ،دیس لیپیدمی و سندرم متابولیک که شامل فشارخون،چاقی، چربی خون بالا و مقاومت به انسولین است.

متخصص بیماری های داخلی با بیان اینکه بیماری کبد چرب غیر الکلی می تواند با بیماری های قلبی و عروقی همراه شود افزود: مشاهده شده که افراد دارای کبد چرب غیر الکلی بیشتر دچار مشکلات قلبی و عروقی می شوند چون از یک طرف ریسک فاکتورهای مشابه را دارند و از سوی دیگر بیماری کبدچرب ماهیت التهابی دارد و لذا ریسک عوارض قلبی و عروقی بالا می رود.

دکتر گندمی  یادآور شد؛ این بیماری اغلب بدون علامت است ولی در مواردی  احساس خستگی مختصر،کسالت و درد مبهم در قسمت فوقانی و راست شکم می تواند جزو علائم آن باشد اگر چه این علایم بسیار غیراختصاصی هستند و مواردی مثل خستگی و کسالت، بیشتر از کبد چرب، در بسیاری از بیماری های دیگر نیز دیده می‌شوند.برخلاف تصور بعضی افراد،درگیری و تغییر رنگ پوست از علائم کبد چرب غیرالکلی نیست.

وی در خصوص روشهای غربالگری در این بیماری هم گفت: اسکرنینگ یا غربالگری کبد چرب بر اساس ریسک فاکتورهای آن است بخصوص در افرادی که دیابت غیرکنترل دارند.

غربالگری این بیماری ازطریق سونوگرافی  می باشد. بطور کلی تشخیص کبد چرب بر اساس سونوگرافی است که حساسیت آن تا ۸۵ درصد می تواند باشد، البته در افراد چاق این حساسیت کاهش می یابد و امکان تشخیص سخت تر خواهد بود.

دکتر گندمی اضافه کرد: دریافته های  آزمایشگاهی این بیماری افزایش مختصر آنزیم های کبدی می باشد که البته یافته ای غیراختصاصی است و این یافته در هپاتیت های مزمن ویروسی،هپاتیت خودایمن و …نیز دیده می شود.

وی سونوگرافی یا بیوپسی مبنی بر کبد چربtردسایر علل ثانویه کبد چرب(مثل مصرف الکل،هپاتیت ویروسی،مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی و رد سایر بیماری های مزمن کبدی(مثل هپاتیت های ویروسی) را از جمله راه های تشخیص کبد چرب برشمرد و گفت: اما اینکه چه زمانی باید سونوگرافی یا بیوپسی انجام دهیم باید گفت درمواردیکه شک کنیم بیمار دچار سیروز کبدی شده باید بیوپسی انجام شود. چون کبد چرب، یک بیماری خاموش است و ممکن است تا زمانی که فرد دچار نارسایی کبدی می شود تشخیص داده نشود. بنابراین زمانیکه پزشک جهت بیمار شک به ابتلا به سیروز کبدی دارد(مثلا درصورت آب آوردن شکم) اقدام به بیوپسی می نماید.

عضو هیات علمی گروه داخلی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه بیوپسی کبد درمبتلایان به کبد چرب که در ریسک بالای سیروز قرار دارند مثل مبتلایان با سن بیشتر از ۴۵ سال بهمراه چاقی یا دیابت،نیز  می تواند در نظر گرفته شود  تصریح کرد: در مواردی هم که تشخیص کبد چرب غیر الکلی قطعی نیست و تشخیص افتراقی های دیگر هنوز مدنظرند، هم بیوپسی کبد انجام می شود.

دکتر گندمی با بیان اینکه یک روش تصویر برداری دیگر برای بررسی کبد چرب ،ترنزینت الاستوگرافی می باشد که از سونوگرافی دقیقتراست و مثل بیوپسی کبد تهاجمی نیستند. اظهار کرد: در بحث درمان این بیماری هم چند نکته شامل اول حذف ریسک فاکتورها. مثلا کسی که دیابت و قندخون های بالا دارد، قند خون خود را با رژیم و دارو کنترل کند. همین طور درمورد چربی خون و فشارخونtدوم کاهش وزن از طریق اصلاح شیوه زندگی که شامل رژیم غذایی و ورزش است و لازم است که این رژیم تحت نظر پزشک  کارشناس تغذیه صورت گیرد.

نقش بسیار مهم چاقی در ابتلا به کبد چرب غیرالکلی

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد علوم پزشکی تهران، «سندروم متابولیک»، «چاقی شکمی»، «دیابت نوع ۲» و «چربی خون بالا» را مهمترین علل ابتلا به کبد چرب غیرالکلی برشمرد که با شدت یافتن میزان بروز هر یک از این عوامل خطر، مرگهای ناشی از بیماری کبدی پیشرفته (سیروز کبدی) نیز افزایش می یابد تا آن جا که ۸۰  درصد بیماران مبتلا به  کبد چرب غیرالکلی و هپاتیت مزمن ناشی از آن ، چاق ، حدود ۷۰ درصد مبتلا به دیابت نوع ۲ و ۵۰ درصد هم مبتلا به چربی خون بالا هستند.

وی تاکید کرد: در بین این عوامل خطر، نقش چاقی و شاخص توده بدنی بالا در ابتلا به کبد چرب غیرالکلی بسیار مهم است. افراد چاق، ظرفیت ذخیره چربی در بافت چربی بدن و کبد را اشباع می کنند و به این ترتیب، رسوب چربی در کبد و دیواره عروق را به تدریج افزایش می دهند.

آیا افراد لاغر هم به کبد چرب غیرالکلی مبتلا می شوند؟

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این پرسش که آیا افراد لاغر هم به کبد چرب غیرالکلی مبتلا می شوند، گفت: رابطه چاقی با کبد چرب غیرالکلی در افراد مختلف، متفاوت است. برخی بیماران بدون بافت چربی اضافی و با وجود لاغری، به کبد چرب مبتلا می شوند. کمتر از ۲۰ درصد افراد مبتلا به کبد چرب، لاغر هستند. در این افراد، امکان ذخیره بافت چربی به هر دلیل از جمله ژنتیکی یا مصرف برخی داروها، محدود است و لذا دارای چاقی شکمی (بدترین نوع چاقی) هستند.

رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد درباره علائم هشداردهنده کبد چرب غیر الکلی نیز اظهار کرد: کبد چرب غیرالکلی، هیچ علامت مشهودی ندارد؛ اما در اغلب بیماران نشانه های  خستگی، احساس ضعف،  تهوع،  گیجی و عدم تمرکز، احساس درد در قسمت راست و بالای شکم، بزرگ شدن کبد و در صورت ابتلا به سیروز کبدی، علائمی چون زردی پوست و چشم ها، نارسایی کبدی، خونریزی داخلی  و ورم شکم و پا مشاهده می شود.

به گفته وی اما، یکی از علائم هشدار ابتلا به کبد چرب غیرالکلی اندازه دور شکم است. اندازه مناسب دور شکم در زنان کمتر از  ۸۸ سانت  و در مردان  ۱۰۲  سانت است، لذا هر کس که شکم بزرگی دارد، باید بداند به احتمال قوی، یا مبتلا به کبد چرب غیرالکلی است یا در آینده مبتلا خواهد شد.

فوق تخصص بیماری های گوارش و کبد، آزمایش قند خون ، اندازه گیری آنزیم های کبد (AST/ALT)، سونوگرافی شکم را از راه های تشخیص بیماری کبد چرب غیرالکلی برشمرد و گفت: «افراد سالم» ،«افراد دارای سابقه ژنتیکی و خانوادگی» و «کسانی که دارای شکم بزرگ هستند » ، باید سالی یک بار و «افراد دارای آنزیم های کبدی، قند خون و چربی خون بالا »  هر ۶  ماه یک بار تحت پایش و کنترل قرار گیرند.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ، فیبروز کبدی (سیروز کبدی جبران شده)، سیروز کبدی پیشرفته (جبران نشده)، نارسایی کلیوی، دیابت و … از جمله عوارض کبد چرب غیرالکلی دانست اما تاکید کرد: خطرناکترین عارضه این بیماری، «سکته های قلبی و مغزی» است ؛ به طوری که نزدیک به ۸۰ درصد مبتلایان، قبل از فوت به علت بیماری پیشرفته کبدی (سیروز)، به دلیل سکته های قلبی و مغزی دچار مرگ زودرس (زیر ۷۰ سال) و خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال ) می شوند!

درمان دارویی و کنترل غیر دارویی کبد چرب غیرالکلی 

رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد در زمینه درمان دارویی کبد چرب غیرالکلی نیز گفت: کبد چرب غیرالکلی، در حال حاضر درمان دارویی (بدان معنا که با مصرف یک یا چند دارو، بهبودی حاصل شود) ندارد؛ بهترین درمان ، همان کنترل وزن یا کاهش وزن با سرعت متناسب ( ۲ تا ۴ کیلوگرم در ماه) برای افراد دارای اضافه وزن است. اگر افراد مبتلا به کبد چرب بتوانند ۱۰ درصد وزنشان را کاهش دهند، در واقع کبد چرب خود را معالجه کرده اند.

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد علوم پزشکی تهران در پاسخ به روشهای کنترل غیردارویی کبد چرب غیرالکلی توضیح داد: فعالیت بدنی منظم (۴۰ دقیقه ورزش روزانه که موجب تعریق شدید بدن شود یا ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط به شکل هفتگی و مستمر) ، رژیم غذایی مناسب ( پیروی از رژیم غذایی مدیترانه ای، رژیم غذایی کم کربوهیدرات حاوی میوه و سبزیجات تازه / پروتئین بالا ) پرهیز از پرخوری و دریافت صرفا ۱۵۰۰ کیلو کالری در روز و نه بیشتر (در حال حاضر میزان کالری دریافتی روزانه ایرانی ها ۳ هزار است )،  خودداری از مصرف اسیدهای چرب اشباع شده و غذاهای فرآوری شده، پرهیز از مصرف نوشابه های گازدار، قند ساده و شیرینی جات، مصرف کافی میوه و سبزیجات تازه (میوه ها بهتر است در طول روز و طی ۴ تا ۵ وعده و هر وعده یک میوه مصرف شوند ) از جمله روشهای درمان غیردارویی کبد چرب غیر الکلی است.

به گفته استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیماران مبتلا به کبد چرب بالای ۴۰ سال می توانند برای پیشگیری از سکته های قلبی و مغزی با نظر پرشک متخصص، تحت درمان با قرص های کاهش دهنده چربی خون (استاتین ها) قرار گیرند و همچنین روزانه یک عدد آسپرین (۸۰ میلی گرم) هم مصرف کنند.

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: مطالعات متعدد در سطح جهان برای یافتن درمان مناسب بیماری کبد چرب غیرالکلی در جریان است که برخی از آنها در فاز بالینی قرار دارند و امید جدی برای کشف داروی موثر در معالجه کبد چرب در آینده وجود دارد.

 ملک زاده گفت: کسانی که با رعایت رژیم و ورزش باز هم لاغر نمی شوند باید راهکار جراحی برای درمان چاقی را انتخاب کنند که بهترین نوع آن جراحی اسلیو یا کوچک کردن معده است.