بررسی معیارهای بین الملل در جنگ روسیه و اوکراین

میعاد کرمی – صفحه فردا – در حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۵ اسفندماه سال۱۴۰۰ که به عنوان بزرگترین جنگ کلاسیک بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا از آن یاد می‌شود و همچنان استمرار دارد، یکی از مهمترین رویدادهای قرن بیست و یکم است و تأثیرات عمیقی بر حقوق بین الملل داشته است اگرچه تنش کنونی سابقه ای طولانی تر دارد و درگیری بین دو کشور از اواخر سال ۲۰۱۳ شروع شده _از ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و روابط بین‌الملل قابل تحلیل است _ شاهدیم با توجه به اینکه کشورهای اندکی از تجانس قومی و فرهنگی برخوردار مسئله اقلیتها با پدید جنگ پیوند خورده. اگرچه روسیه منکر قصد حمله است و می گوید در چارچوب “آمادگی های نظامی معمول “در برابر تهدیدات امنیت ملی خود در حال انجام رزمایش و جابجایی نیروهایی در دورن خاک خود است و این مساله ارتباطی به دیگر کشورها ندارد.

موضوع جدایی طبی و تلاش برخی گروههای اقلیت برای جداشدن از دولت مادر، همواره مسئله ای حساس برای جامعه بین المللی و به ویژه دولی بوده است که چندملیتی یا چندقومیتی هستند اکثریت ساکنان منطقه موسوم به دونباس در شرق اوکراین، روس زبان هستند و اوکراینی زبانها اقلیت این منطقه را تشکیل میدهند و مناطق دونتسک و لوهانسک، عملاً کمتر از یک سوم سرزمین دونباس را به خود اختصاص داده اند. روس زبانها خواهان اختصاص مناطق بیشتری به جمهوری های استقلال طلب شده اند.

پوتین معتقد است که افزون بر منطقه دونباس، همه مناطق شرق اوکراین به نام نوروسیا، متعلق به اوکراین نیستند و به روسیه تعلق دارند در قضیه شناسایی دونتسک و لوهانسک نیز همانند آنچه در قضیه جدایی یکجانبه کریمه و الحاق آن به روسیه رخ داد، روسیه با تفسیری موسع از حق تعیین سرنوشت، آن را برابر با حق بر استقلال یعنی جدایی یکجانبه، یا دست کم شامل این حق می داند. هرچند اینکه آیا دونتسک و لوهانسک واجد شرایط دولت باتوجه به معیارهای حقوق بین الملل هستند نیز جای بحث دارد.

این جنگ نشاندهنده ضعف های ساختار فعلی حقوق بین الملل، به ویژه سیستم شورای امنیت سازمان ملل است. یکی از مهمترین موضوعاتی که در جنگ اوکراین مطرح شده است، مسئله حق وتو اعضای دائمی شورای امنیت است. روسیه به عنوان یکی از اعضای دائمی شورای امنیت، از حق وتو خود برای جلوگیری از صدور قطعنامه هایی که حمله آن به اوکراین را محکوم میکرد، استفاده کرد نشان داد که حق وتو میتواند مانع از انجام وظایف شورای امنیت در حفظ صلح و امنیت بین المللی شود. علاوه بر این، جنگ اوکراین نشان داد که حقوق بین الملل در برابر قدرتهای بزرگ بی اثر است.

روسیه به رغم نقض صریح قوانین حقوق بین الملل، از جمله اصل ممنوعیت توسل به زور، از عواقب جدی بین المللی در امان ماند. در واقع حق وتو می تواند منجر به کاهش مشروعیت شورای امنیت شود این امر نشاندهنده نیاز به اصلاحات اساسی در حقوق بین الملل است تا از قدرت های بزرگ جلوگیری شود که از قوانین بین المللی برای تأمین منافع خود استفاده کنند.

همچنین اهمیت عدالت انتقالی و نقش کمیته های حقیقت یاب در پشتیبانی از حقایق و شناسایی رویدادهای تلخ نیز می باید مورد بررسی قرار گیرد. این مسیر شامل جبران خسارتهای مالی یا معنوی به قربانیان می شود.

*دانشجوی دکتری حقوق بین الملل