هشدار حزب اتحاد ملت درباره آینده دولت‌ها در عصر هوش مصنوعی / خانیکی: اصلاحات سخت‌تر از مبارزه انقلابی است؛ قدرت از کنترل به ارتباطات منتقل شده
در جلسه اخیر کمیته آموزش حزب اتحاد ملت، هادی خانیکی و محمدرضا متقی با محوریت کتاب «سرنوشت دولت» از چالش‌های حکمرانی در عصر هوش مصنوعی، دگرگونی قدرت در دولت‌های دموکراتیک و اقتدارگرا و ضرورت سازگاری احزاب و نهادهای مدنی با «جامعه شبکه‌ای» سخن گفتند. تأکید اصلی جلسه این بود که اگر دولت‌ها و نیروهای سیاسی «شبکه‌ای» نشوند، زیر موج فناوری و قدرت الگوریتم‌ها خرد خواهند شد.
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، جلسه اخیر کمیته آموزش حزب اتحاد ملت، به نقد و بررسی کتاب «سرنوشت دولت» نوشته سیدمحمدرضا متقی اختصاص داشت؛ کتابی که می‌کوشد جایگاه دولت‌ها را در عصر انقلاب صنعتی چهارم و نقش فزاینده هوش مصنوعی بازخوانی کند. هادی خانیکی و متقی در این نشست تلاش کردند تصویری از آینده حکمرانی، سیاست و نقش جامعه مدنی ارائه دهند؛ آینده‌ای که فاصله‌ای اندک با امروز دارد و سرعت تحولاتش نفس‌گیر است.
به روایت هم‌میهن، هادی خانیکی، استاد علوم ارتباطات، در این نشست تأکید کرد که موج جدید فناوری فقط اقتصاد و صنعت را دگرگون نکرده بلکه بنیان‌های قدرت سیاسی را نیز تغییر داده است. او گفت: «در جامعه شبکه‌ای امروز، قدرت از طریق زور اعمال نمی‌شود؛ از طریق ارتباطات جریان پیدا می‌کند. دولت‌ها دیگر نمی‌توانند با مرزها، رسانه رسمی یا فیلترینگ نظم سابق را نگه دارند.»
خانیکی با اشاره به تجربه فعالیت‌های سیاسی پیش و پس از انقلاب، فعالیت اصلاح‌طلبانه را «بسیار سخت‌تر از کار انقلابی» دانست، زیرا «کنشگری اصلاحی بر زندگی و پیچیدگی‌های آن تکیه دارد، نه مرگ‌خواهی و قهر انقلابی».
جامعه به سمت فردیت شدید و ارزش‌های مادی می‌رود
به گفته خانیکی، مهم‌ترین تغییر اجتماعی ایران ـ براساس پیمایش‌ها ـ حرکت جامعه به سوی فردیت و غلبه ارزش‌های مادی است. این تغییر، کار تشکل‌ها و احزاب را دشوار کرده است: «چطور باید در جامعه‌ای که فردیت آن تقویت شده و ارزش‌های مادی بر آن حاکم است، کار جمعی حزبی کرد؟»
او اضافه کرد که نیروهای سیاسی و مدنی، درست مانند حکومت‌ها، از فهم لایه‌های زیرین جامعه عقب افتاده‌اند.
چالش مشروعیت در عصر تصمیم‌گیری الگوریتمی
خانیکی سه چالش بزرگ حکمرانی در آینده را چنین خلاصه کرد:
۱. چالش حاکمیت داده: مرزها بی‌معنا شده و مشخص نیست مسئول امنیت داده‌ها کیست؛ دولت، شرکت‌ها یا جامعه؟
۲. چالش عدالت و نابرابری: فناوری‌های نو شکاف دیجیتال را عمیق‌تر می‌کنند و «نخبگان داده» در برابر «توده بی‌داده» قرار می‌گیرند.
۳. چالش مشروعیت: وقتی تصمیمات حیاتی را الگوریتم‌ها می‌گیرند، نقش نهادهای دموکراتیک چه می‌شود؟
متقی: وارد دورانی شده‌ایم که شاید بتوان گفت «انسان مرده است»
محمدرضا متقی، نویسنده کتاب، سخنان خود را با نقل قولی از داستایوفسکی و نیچه آغاز کرد و گفت بحران امروز بشر نه بحران «تصمیم‌گیری اشتباه» انسان، بلکه ظهور ساختاری است که در بسیاری حوزه‌ها «توانمندتر از انسان» شده است:
«عقل ماشینی در حال جدا شدن از کالبد تکنولوژی و سوار شدن بر روند تصمیم‌گیری‌هاست. ما در آستانه لحظه‌ای هستیم که شاید بتوان با زبان نیچه گفت: انسان مرده است.»
متقی توضیح داد که هوش مصنوعی دیگر صرفاً ابزار نیست؛ بازیگری است که می‌تواند در چرخه شناخت، تصمیم، اجرا و اصلاح، از انسان پیشی بگیرد.
اگر دولت‌ها شبکه‌ای نشوند، کوچک و بی‌اثر می‌شوند
متقی و خانیکی در بخش دیگری از جلسه هشدار دادند که دولت‌ها باید ساختارهای خود را «شبکه‌ای» کنند؛ در غیر این‌صورت شرکت‌های فناور و بازیگران جهانی آنها را دور خواهند زد: «نهادهای حاکمیتی آینده نه ساختمان هستند و نه سلسله‌مراتب؛ شبکه‌هایی از داده، انسان و اعتمادند.»
این سخن پرسشی مهم را پیش می‌کشد: آیا فقط دولت‌ها باید شبکه‌ای شوند یا جامعه مدنی، احزاب و شهروندان نیز باید چنین تحولی را تجربه کنند؟
پایان دولت کلاسیک؛ آغاز حکمرانی جمعی
در بخش پایانی نشست، هر دو سخنران بر لزوم بازتعریف رابطه انسان و فناوری تأکید کردند. خانیکی گفت برای اینکه دموکراسی قربانی الگوریتم‌ها نشود، باید روایت‌های انسانی و اخلاقی را زنده نگه داشت. متقی نیز بر ضرورت ایجاد نظم اخلاقی جهانی برای کنترل فناوری‌ها تأکید کرد.
جمع‌بندی جلسه این بود که موج فناوری نه فقط دولت‌ها، که احزاب، جامعه مدنی و حتی شهروندان را در معرض بازتعریف قرار داده است. اگر بازیگران سیاسی خود را با «جهان شبکه‌ای» هم‌تراز نکنند، در آینده نزدیک به حاشیه رانده خواهند شد.
۳۱۲۱۶