زردی نوزاد چیست؟ علائم، علت و درمان سریع
زردی نوزاد (neonatal jaundice) یک وضعیت شایع و معمولاً بی‌خطر در نوزادان تازه متولدشده است. این حالت که به دلیل تجمع ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون ایجاد می‌شود، باعث زرد شدن پوست می‌گردد. تخمین زده شده که حدود ۶ از هر ۱۰ نوزاد و ۸ از ۱۰ نوزاد نارس دچار درجاتی از زردی می‌شوند.
علائم اصلی زردی نوزاد چیست؟
اصلی‌ترین و واضح‌ترین علامت، زرد شدن پوست است که معمولاً از سر و صورت شروع شده و به سمت قفسه سینه، شکم و در برخی موارد دست‌ها و پاها گسترش می‌یابد. اگر به آرامی روی پوست نوزاد (مثلاً پیشانی یا بینی) فشار دهید و لکه زردی باقی بماند، نشان‌دهنده زردی است.
سایر علائمی که باید به آن‌ها توجه کنید عبارت‌اند از:
- زرد شدن کف دست‌ها و پاها
- زرد شدن سفیدی چشم‌ها و درون دهان
- ادرار زرد تیره (توجه داشته باشید که ادرار نوزاد تازه متولد شده باید بی‌رنگ باشد).
- مدفوع کم‌رنگ (مدفوع نوزاد تازه متولد شده باید زرد یا نارنجی باشد).
- خواب‌آلودگی یا بی‌حالی
- بی‌اشتهایی یا خوب شیر نخوردن
زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً علائم زردی ۲ تا ۳ روز پس از تولد بروز می‌کند. در اغلب موارد، این وضعیت خود به خود و بدون نیاز به درمان خاصی، تا زمانی که نوزاد به دو هفتگی برسد، برطرف می‌شود. در نوزادان نارس، ممکن است که زردی کمی دیرتر (۵ تا ۷ روز بعد از تولد) شروع شده و تا سه هفته طول بکشد. زردی مرتبط با شیر مادر می‌تواند طولانی‌تر باشد و حتی تا یک ماه یا بیشتر (تا حدود ۳ ماه) ادامه یابد، اما در اکثر مواقع جای نگرانی نیست.
چرا نوزاد دچار زردی می‌شود؟
دلیل اصلی زردی، افزایش بیلی‌روبین در خون است (که به آن هایپربیلی‌روبینمی می‌گویند). بیلی‌روبین یک ماده زردرنگ است که از تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز قدیمی در بدن تولید می‌شود. شایع بودن زردی در نوزادان به دو دلیل است:
- افزایش تولید بیلی‌روبین: نوزادان گلبول‌های قرمز بیشتری دارند که با سرعت بالاتری شکسته و جایگزین می‌شوند.
- کبد نارس: کبد نوزاد هنوز به طور کامل رشد نکرده و توانایی پایین‌تری در تبدیل و دفع موثر بیلی‌روبین از طریق صفرا و دستگاه گوارش دارد. به همین دلیل، بیلی‌روبین در خون تجمع پیدا می‌کند.
تا دو هفتگی، کبد نوزاد رشد بیشتری کرده و قادر است بیلی‌روبین را به خوبی دفع کند، و به این ترتیب زردی بهبود می‌یابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
همه نوزادان ظرف ۷۲ ساعت پس از تولد از نظر زردی موردبررسی قرار می‌گیرند. با این حال، باید در خانه نیز هوشیار باشید. در صورت مشاهده هرگونه علامت زردی، فوراً با ماما یا پزشک مشورت کنید.
مراجعه به پزشک ضروری است اگر:
علائم زردی در ۲۴ ساعت اول پس از تولد بروز کند (این می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای باشد).
- زردی به سرعت پیشرفت کند.
- نوزاد بسیار خواب‌آلود یا بی‌حال باشد.
- نوزاد خوب شیر نخورد یا بی‌اشتها باشد.
- زردی پس از دو هفتگی (یا سه هفتگی در نوزادان نارس) بهبود نیابد.
تشخیص و درمان زردی نوزاد
تشخیص
پزشک یا ماما معمولاً با معاینه چشمی، رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها را بررسی می‌کنند. برای اندازه‌گیری دقیق سطح بیلی‌روبین، دو روش اصلی وجود دارد:
- آزمایش زردی با دستگاه (بیلی‌روبین‌سنج): دستگاهی که نور خاصی را روی پوست می‌تاباند و غلظت بیلی‌روبین را محاسبه می‌کند. این روش معمولاً ابتدا استفاده می‌شود.
- آزمایش خون: در این روش، نمونه خون از پاشنه پای نوزاد گرفته شده و سطح بیلی‌روبین در آزمایشگاه بررسی می‌شود. اگر زردی در روز اول بروز کند یا نتیجه دستگاه بالا باشد، از این تست استفاده می‌شود.
درمان
در اکثر موارد، زردی نیازی به درمان ندارد و خود به خود برطرف می‌شود. مهم است که نوزاد را به خوبی تغذیه کنید (با شیر مادر یا شیر خشک) و در صورت لزوم، او را برای شیر خوردن بیدار کنید تا دفع بیلی‌روبین از طریق مدفوع تسهیل شود. تنها زمانی که سطح بیلی‌روبین خیلی بالا باشد، درمان لازم است تا از آسیب مغزی جلوگیری شود. دو روش اصلی درمانی در بیمارستان عبارت‌اند از:
- نوردرمانی (Phototherapy): نوزاد زیر نور با طول موج خاص قرار می‌گیرد. این نور بیلی‌روبین را به شکلی تبدیل می‌کند که کبد راحت‌تر آن را دفع کند.
- تعویض خون (Exchange Transfusion): در موارد شدید، خون نوزاد با خون اهدایی جایگزین می‌شود تا سطح بیلی‌روبین به سرعت پایین بیاید. این روش بسیار نادر است.
زردی و شیردهی
شیر مادر خطر ایجاد زردی را کمی افزایش می‌دهد. این نوع زردی که به آن زردی شیر مادر می‌گویند، ممکن است طولانی‌تر باشد، اما معمولاً طبیعی است. مزایای شیر مادر برای نوزادان بسیار بیشتر از مضرات احتمالی آن در زردی خفیف است. در صورتی که زردی شدید نباشد، نیازی به قطع شیردهی نیست. حتی اگر نوزاد تحت درمان باشد، معمولاً توصیه می‌شود که شیردهی را ادامه دهد و مایعات بیشتری مصرف کند. فقط در موارد زردی بسیار شدید، ممکن است پزشک به طور موقت جایگزینی شیر خشک را توصیه کند.
عوارض نادر زردی نوزاد
اگر سطح بیلی‌روبین بسیار بالا باشد و درمان نشود، ممکن است که به مغز نفوذ کرده و منجر به آسیب مغزی دائمی شود. این وضعیت نادر کرن‌ایکتروس (kernicterus) نام دارد که تقریباً در ۱ از هر ۱۰۰,۰۰۰ نوزاد رخ می‌دهد. به همین دلیل، تشخیص و پیگیری زردی نوزاد جدی و بسیار مهم است.
