ویژگی‌های ساختمان شرکت نفت ایران در لندن

در قلب لندن و در چند قدمی پارلمان بریتانیا، ساختمانی قرار دارد که نزدیک به نیم‌قرن نمادی از حضور ایران در یکی از مهم‌ترین مراکز مالی و سیاسی جهان بوده است. اما سرنوشت این ساختمان که به «خانه شرکت ملی نفت ایران» شهرت دارد، همگام با تحولات سیاسی و اقتصادی ایران، فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده است و در پی رای دادگاه بریتانیا در جریان پرونده پرحاشیه «کرسنت»، مصادره شده است. در گزارش پیش‌رو درباره این ساختمان بیشتر می‌خوانیم.

تاریخچه و مالکیت «خانه» شرکت ملی نفت ایران در لندن

خرید در دهه ۱۳۵۰

ساختمان شرکت ملی نفت ایران در لندن که به «خانه» شرکت نفت ایران معروف است در ۱۲ سپتامبر ۱۹۷۵ (برابر با ۲۱ شهریور ۱۳۵۴) توسط شرکت ملی نفت ایران خریداری شد. این خرید در دوران حکومت پهلوی و به عنوان دفتر مرکزی اروپایی شرکت انجام شد. ساختمان با سبک معماری بروتالیست بنا شده و به‌گونه‌ای طراحی شده بود که برخی عناصر آن یادآور کلیسای تاریخی وست‌مینستر در روبه‌روی خود باشد. در دوران پهلوی از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز تجارت نفت ایران خارج از تهران استفاده می‌شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، مالکیت این ساختمان همچنان نزد شرکت ملی نفت ایران ماند و به مدت نزدیک به ۵۰ سال در تملک ایران بود.

استفاده‌ها و مستأجران

ساختمان در دهه‌های بعد میزبان شرکت‌های مختلفی بود. در دهه ۱۹۹۰، گزارش هانسارد پارلمان بریتانیا اعلام کرد که طبقات آن محل فعالیت شرکت کالانفت، بازوی خرید شرکت ملی نفت ایران، و یک شرکت دیگر برای تهیه قطعات یدکی هواپیماهای غیرنظامی ایران بوده است. گزارش رویترز نیز در سال ۲۰۱۲ بیان می‌کند که بخش‌هایی از ساختمان به شرکت NPC International و اتاق بازرگانی ایران و بریتانیا اجاره داده شده و به‌رغم این‌که زمانی بزرگ‌ترین مرکز معاملات نفتی ایران در خارج از کشور بود، در سال‌های اخیر تنها نیمی از ساختمان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

موقعیت، معماری و ویژگی‌های فنی

جایگاهی بی‌نظیر در مرکز لندن

ساختمان در شماره ۴ خیابان ویکتوریا در منطقه وست‌مینستر قرار دارد؛ خیابانی پررفت‌وآمد و گران‌قیمت که به میدان پارلمان و کلیسای وست‌مینستر می‌رسد. این موقعیت در مرز محوطه ثبت‌شده میراث جهانی یونسکو قرار دارد و نمای پنچ‌ضلعی ساختمان رو به کلیساست.

فاصله آن تا «برج ساعت بیگ بن» و ساختمان پارلمان بریتانیا حدود ۴۰۰ متر است. منطقه اطراف، که در بازار املاک لندن «دهکده ویکتوریا» نامیده می‌شود، جزو مناطق با کمترین نرخ خالی بودن دفاتر در وست‌اند است. چنین موقعیتی باعث شده است که رسانه‌ها ارزش این ملک را ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون پوند معادل حدود ۱۲۵ میلیون دلار برآورد کنند.

ویژگی‌های ساختمان

ساختمان اصلی از هشت طبقه به‌همراه یک زیرزمین تشکیل شده و بر اسکلت بتن مسلح بنا شده؛ طبقه هشتم با سازه‌ای فولادی سبک‌تر احداث شده و طبقات به سه بخش مجزا تقسیم می‌شدند. نمای خارجی با سنگ پورتلند پوشانده شده و پنجره‌های دوجداره چوبی/آلومینیومی در طبقات اول تا هفتم، علاوه بر زیبایی، عملکرد عایق حرارتی و صوتی داشتند؛ طبقه هشتم نیز دارای دیوار شیشه‌ای تمام‌قد از جنس آلومینیوم بود. در داخل ساختمان، شش دستگاه آسانسور ۱۶ نفره با دسترسی کامل برای افراد کم‌توان و یک آسانسور مخصوص بار و اطفا حریق تعبیه شده بود. مساحت تقریبی این ساختمان در حالت اولیه حدود ۱۹۸٬۸۰۰ فوت مربع (نزدیک به ۱۸٬۵۰۰ مترمربع) گزارش شده است که گواهی بر مقیاس بزرگ این دفتر مرکزی در قلب لندن است.

ارزش حقوقی و مالی ساختمان

اختلاف بر سر مالکیت

شرکت ملی نفت ایران در سال ۲۰۲۲ تلاش کرد مالکیت رسمی ساختمان را به صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت منتقل کند تا آن را از دسترس طلبکاران خارج نماید. اما دادگاه تجارت لندن این انتقال را «معامله‌ای برای فرار از دست طلبکاران» تشخیص داد و حکم داد که این ساختمان همچنان دارایی شرکت ملی نفت ایران است و باید برای پرداخت بخشی از بدهی‌ها به شرکت کرسنت منتقل شود.

قیمت و اهمیت اقتصادی

منابع حقوقی و رسانه‌ای ارزش «خانه NIOC» را ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون پوند برآورد می‌کنند. این رقم در مقایسه با بدهی ۲٫۹ میلیارد دلاری ناشی از پرونده کرسنت، درصد کوچکی از خسارت را جبران می‌کند، اما اهمیتی نمادین دارد؛ ساختمان در قلب پایتخت بریتانیا قرار دارد و نزدیک‌ترین ملک دولتی ایران به پارلمان این کشور محسوب می‌شود. علاوه بر این، ارزش تاریخی آن به‌عنوان نمادی از روابط اقتصادی دهه ۷۰ میلادی میان تهران و لندن بر اهمیت آن می‌افزاید.

مصادره ساختمان در روتردام هلند

ماجرای مصادره اموال ایران تنها به لندن محدود نیست. در ژانویه ۲۰۲۵، رسانه‌ها گزارش دادند که دادگاهی در هلند مصادره ساختمان شرکت ملی نفت ایران در روتردام را تایید کرده است. این ساختمان پیش‌تر در آوریل ۲۰۲۳ در مزایده‌ای به شرکت هلندی Heuvel Vastgoed B.V فروخته شده بود تا بخشی از بدهی ۲٫۶ میلیارد دلاری به شرکت کرسنت جبران شود.

شوک دوم: مصادره دلارهای بابک زنجانی

پس از مصادره ساختمان‌های لندن و روتردام، شرکت کرسنت از دادگاه عالی مالزی حکم گرفت تا دارایی‌های مرتبط با بابک زنجانی در بانک «فرست اسلامیک» (FIIB) را توقیف کند. بنا به گزارش WANA، در اجرای این حکم، ۲٫۳۰۵ میلیارد دلار از دارایی‌های شرکت ملی نفت ایران که در حساب این بانک بود برداشت شد.