چند فروند هلیکوپتر CH-47 Chinook تولید شده است؟

CH-47 Chinook ساخت بوئینگ یکی از آن ماشین‌آلات نادری است که عمرش از چندین نسل خلبان و برنامه‌ریز بیشتر بوده است. این هلیکوپتر در ویتنام توپخانه حمل کرده، پس از زلزله‌ها کمک‌های امدادی جابه‌جا کرده و جت‌های گیر افتاده در باندهای گِل‌آلود را بیرون کشیده است. این هلیکوپتر مشهور را در همه قاره‌ها در حال انجام عملیات دیده‌ایم، در بسیاری از فیلم‌ها و بازی‌های ویدئویی حضور داشته و صدای متمایز «ووکا ووکا»‌ی آن را شنیده‌ایم. اما در واقع چند فروند شینوک ساخته شده است؟

چه کسی اولین هلیکوپتر را ساخت؟ مروری بر تاریخچه اولین هلیکوپترهای تاریخ

از آنجایی که بوئینگ و کاواساکی (تحت لیسانس) بیش از شش دهه است که هلیکوپتر شینوک تولید می‌کنند، آمار دقیق آن در یک عدد ساده جمع‌بندی نشده است. رقم پر استناد «بیش از ۱٬۲۰۰ فروند تا سال ۲۰۱۲» دیگر قدیمی محسوب می‌شود. تولید مدل‌های جدید CH-47F / H-47 و MH-47G همچنان ادامه داشته، تولید تحت لیسانس آن در ژاپن از مرز ۱۰۰ فروند گذشته و چندین مشتری صادراتی نیز در دهه‌ ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ آن را تحویل گرفته یا سفارش داده‌اند. در این مقاله، بر اساس داده‌های منبع‌باز بهترین برآورد ممکن تا سال ۲۰۲۴ را بررسی کرده و توضیح خواهیم داد که تاکنون چند فروند از هلیکوپتر شینوک تولید شده و چه کشورهایی آن را در اختیار دارند.

ترسناک‌ترین هلیکوپتر نظامی جهان کدام است؟ [بلک هاوک نیست!]

چند فروند هلیکوپتر شینوک تولید شده است؟ پاسخ ساده

تا سال ۲۰۱۲، بوئینگ عدد «بیش از ۱٬۲۰۰ فروند» شینوک ساخته شده را اعلام کرده بود. از آن زمان تاکنون، ترکیبی از نسخه‌های جدید CH-47F / H-47 و MH-47G به ارتش آمریکا و مشتریان صادراتی (کانادا، استرالیا، هلند، هند، سنگاپور، اسپانیا، مصر و دیگر کشورها) تحویل داده شده است و تولید تحت لیسانس کاواساکی برای ژاپن تا سال ۲۰۱۷ به دست‌کم ۱۰۰ فروند رسیده است. با در نظر گرفتن تحویل‌های جدید پس از ۲۰۱۲ و اجتناب از دوباره‌شماری هلیکوپترهایی که بازسازی شده‌اند، یک برآورد محافظه‌کارانه و مبتنی بر شواهد نشان می‌دهد که تعداد کل شینوک‌های ساخته‌شده تا سال ۲۰۲۴ بین ۱٬۳۰۰ تا ۱٬۴۰۰ فروند است. حد پایین بر این فرض استوار است که بیشتر شینوک‌های CH-47F در آمریکا همان مدل‌های D بازسازی‌شده بوده‌اند؛ حد بالا منعکس‌کننده صادرات جدید مستند و تولید تحت لیسانس ژاپن است.

مدل‌های F شینوک در آمریکا ترکیبی از بازسازی و تولید جدید هستند؛ بازسازی باعث افزایش تعداد بدنه‌های اصلی تولیدشده نمی‌شود، هرچند از نظر توانایی یک «هلیکوپتر جدید» را در پی دارد. در مقابل، بسیاری از مدل‌های F صادراتی (برای مشتریانی مانند کانادا، استرالیا، هلند، هند، سنگاپور، اسپانیا و مصر) تولید جدید هستند که به آمار کل تولید افزوده می‌شوند. خط تولید CH-47J/JA مخصوص ژاپن در کاواساکی هم تولید جدید محسوب شده و باید جدا از آمار ایالات متحده محاسبه شوند.

آمار تاریخی تولید شینوک را می‌توان در وب‌سایت chinook-helicopter.com دنبال کرد. تولید نسخه‌های اولیه در آمریکا قابل توجه بود:

• CH-47A (۳۵۴ فروند)
• CH-47B (۱۰۸ فروند)
• CH-47C (۲۳۳ فروند)

در مجموع ۶۹۵ فروند پیش از آغاز برنامه گسترده بازسازی مدل CH-47D ساخته شد (به‌علاوه تعداد اندکی نسخه D تولید جدید). تقریباً همه مدل‌های D آمریکا در واقع بازسازی بدنه‌های A/B/C بودند، بنابراین چیز زیادی به آمار کل اضافه نمی‌کنند، جز چند فروند تولید جدید. این مبنا زمانی اهمیت پیدا می‌کند که تولیدات صادراتی جدید و تولید تحت لیسانس ژاپن را به آن اضافه کنیم.

وقتی بخواهیم دقیقاً مشخص کنیم امروز چند فروند شینوک وجود دارد، به‌سرعت درمی‌یابیم که داستان تولید این هلیکوپتر از تاریخ آن جدایی‌ناپذیر است. برخلاف بسیاری از هواگردها که ظاهر می‌شوند، دو یا سه دهه خدمت می‌کنند و سپس بازنشسته می‌شوند، شینوک از دوران ریاست‌جمهوری جان اف کندی تا امروز حضور ثابت داشته است. آنچه تعداد هلیکوپترهای شینوک را تعیین می‌کند فقط خط مونتاژ بوئینگ نیست، بلکه تصمیمات کشورهایی است که بارها انتخاب کرده‌اند ناوگان شینوک خود را نگه دارند، به‌جای اینکه سراغ جایگزین بروند.

بخشی از دلیل این ماندگاری، قابلیت تطبیق‌پذیری شینوک است. مدل‌های اولیه A، B و C برای جنگل‌های ویتنام طراحی شدند، جایی که بلند کردن توپخانه و جابه‌جایی نیروها در زمین‌های ناهموار ضروری بود. بعدها، مدل‌های D و F به بارکش‌های اصلی در عراق و افغانستان تبدیل شدند، که تدارکات را به مناطق کوهستانی درگیر جنگ منتقل می‌کردند. در همین حال، مدل‌های تخصصی MH-47 برای نیروهای عملیات ویژه ارتش آمریکا نشان داد که شینوک در مأموریت‌های مخفی و پرخطر هم به همان اندازه مؤثر است. معدود هلیکوپترهایی می‌توانند ادعا کنند که در طول دوره‌های مختلف جنگی تا این اندازه تکامل یافته و سازگار شده‌اند.

هلیکوپترها چقدر بار می توانند از زمین بلند کرده و حمل نمایند؟

همچنین مسئله تولید تحت لیسانس و محلی نیز وجود دارد که شینوک را فراتر از نیازهای آمریکا، کارآمد نگه داشته است. ژاپن، برای مثال، این هلیکوپتر را به‌طور بومی توسط صنایع سنگین کاواساکی تولید کرده است. شرکت Agusta (اکنون لئوناردو) در ایتالیا از دهه ۱۹۷۰ برخی شینوک‌ها را تولید و برای مأموریت‌های اروپایی تطبیق داده است، هرچند در تعداد محدود. بریتانیا نیز خانواده‌ی متمایز HC-series را به‌کار گرفته است که مطابق با نیازهای خاص این کشور ساخته و تغییر یافته است. این نسخه‌های ملی محاسبه‌ی آمار جهانی تولید شینوک را دشوار می‌کنند، اما نشان می‌دهند چرا این هلیکوپتر همچنان موفق باقی مانده است: این هلیکوپتر هرگز یک مدل واحد برای همه» نبوده، بلکه ماشینی است که خود را با نیازهای هر کشور تطبیق داده.

دارندگان هلیکوپتر شینوک غیر از آمریکا

اگر آمار تولید یک حقیقت را آشکار کند، این است که دارندگان شینوک بارها و بارها به این هلیکوپتر بازمی‌گردند. بوئینگ اغلب تأکید می‌کند که بیش از ۹۵۰ فروند شینوک همچنان در ۲۰ کشور فعال هستند؛ آماری که خود گویای دوام و میزان تقاضای برای این هلیکوپتر است. برای مقایسه، اکثر هلیکوپترهای نظامی خوش‌شانس‌ تلقی می‌شوند اگر همزمان در سه یا چهار کشور خدمت کنند. در مقابل، شینوک به یک پای ثابت در پنج قاره تبدیل شده است.

نیروهای هوایی و زمینی همواره در همان لحظه‌ای که سفارش‌های جدید ثبت می‌کنند، از شینوک تعریف نیز می‌کنند. وزارت دفاع بریتانیا بارها از شینوک به‌عنوان ستون فقرات توان لیفت سنگین خود یاد کرده است. در کانادا، ورود CH-147F به نیروی هوایی سلطنتی کانادا هواگردی را در اختیارشان گذاشت که توانست هم مأموریت‌های قطب شمال و هم مأموریت‌های برون‌مرزی را پشتیبانی کند؛ چیزی که هیچ هلیکوپتر دیگری در ناوگان آن‌ها قادر به انجامش نبود. حتی آلمان که مدت‌ها نسبت به خرید هلیکوپتر بدبین بود، در سال ۲۰۲۳ تعداد ۶۰ فروند CH-47F Block II را به‌عنوان هلیکوپتر ترابری سنگین آینده خود سفارش داد. این تصمیمات صرفاً مربوط به اعداد نیست؛ بلکه درباره اعتماد به هلیکوپتری است که همواره کارآیی‌اش را ثابت کرده است.

خط زمانی هلیکوپتر شینوک: نقاط عطف مهم

• ۱۹۵۷ – شرکت Vertol طراحی یک هلیکوپتر ترابری سنگین با روتورهای دوقلوی پشت‌سرهم را برای برآورده‌کردن نیاز ارتش آمریکا آغاز کرد.
• ۱۹۶۱ – نخستین پرواز نمونه‌ی اولیه YCH-1B (که بعداً به CH-47 تغییر نام یافت).
• ۱۹۶۲ – ورود CH-47A به خدمت ارتش آمریکا و اعزام سریع به ویتنام.
• ۱۹۷۹ – آغاز برنامه ارتقاء CH-47D برای نوسازی مدل‌های قدیمی A، B و C با موتور و آویونیک جدید.
• ۱۹۸۲ – بریتانیا نخستین شینوک‌های HC1 خود را دریافت کرد و آغاز یکی از طولانی‌ترین مشارکت‌های صادراتی این مدل رقم خورد.
• ۱۹۹۱ – شینوک‌ها نقش حیاتی در جریان عملیات طوفان صحرا ایفا کردند و ارزش ترابری سنگین خود را اثبات نمودند.
• ۲۰۰۱–۲۰۱۴ – عملیات افغانستان کارآیی شینوک را در مناطق جنگی مرتفع به نمایش گذاشت.
• ۲۰۰۷ – بوئینگ مدل CH-47F را با کابین شیشه‌ای و ارتقاءهای ساختاری بیشتر معرفی کرد.
• ۲۰۱۲ – رسیدن به نقطه عطف تولید: حدود ۱,۲۰۰ فروند شینوک در سراسر جهان ساخته شد.
• ۲۰۱۸ – ارتش آمریکا و متحدانش به ارتقاء Block II متعهد شدند تا خدمت شینوک تا دهه ۲۰۶۰ ادامه یابد.
• ۲۰۲۳ – آلمان مدل CH-47F Block II را برای جایگزینی ناوگان سالخورده CH-53G انتخاب کرد.
• ۲۰۲۴ – نزدیک به ۱,۳۰۰ فروند شینوک ساخته شده و در بیش از ۲۰ کشور فعال است.

برای خلبانان و خدمه، شینوک همچنین به‌عنوان ماشینی شناخته می‌شود که قدرت مطلق را با چابکی شگفت‌انگیز ترکیب می‌کند. کهنه‌سربازان افغانستان اغلب روایت می‌کنند که چگونه روتورهای دوقلو به این هلیکوپتر پایداری منحصربه‌فردی در بسیاری از عملیات‌ها می‌بخشید، در حالی که کابین بزرگ آن اجازه می‌داد از تخلیه پزشکی تا حمل خودرو در آن انجام شود. اغراق نیست اگر بگوییم در بسیاری از ارتش‌ها، شینوک نمادی از اعتماد و قابلیت اطمینان است.

شینوک در برابر جایگزین‌ها

بررسی رقبا، ماندگاری شگفت‌انگیز Chinook را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند. دیگر هلیکوپترهای ترابری سنگین در دوره‌های مختلف از راه رسیده و سپس ناپدید شدند؛ اغلب با تبلیغات فراوان اما بدون دوام واقعی. برای مثال، Mi-6 و Mi-26 ساخت شوروی ظرفیت عظیمی ارائه می‌کردند، اما در تعداد محدودتری تولید شده و عمدتاً در کشورهای عضو پیمان ورشو به کار گرفته شدند.

سری آمریکایی CH-53، به‌ویژه مدل جدید CH-53K King Stallion، توان بالابری فوق‌العاده‌ای دارد اما با قیمتی بسیار بالا عرضه می‌شود؛ هزینه‌ای که بیشتر خریداران بین‌المللی را دلسرد کرده است.

همچنین V-22 Osprey با روتور کج خود قرار بود انقلابی در هوانوردی نظامی ایجاد کند. بااین‌حال، تعداد تولید آن همچنان بسیار کمتر از شینوک بوده و با مشکلاتی در قابلیت اطمینان و نگهداری پیچیده مواجه بوده است.

در مقایسه، شینوک همچنان توان بالابری سنگین را با کارنامه‌ای اثبات‌شده ارائه می‌دهد. نکته مهم‌تر اینکه قیمتی دارد که دولت‌ها حاضر به پرداخت آن هستند. در حوزه خریدهای نظامی، مقرون‌به‌صرفه بودن و قابلیت اطمینان اغلب از ویژگی‌های آینده‌گرایانه مهم‌تر هستند و در این زمینه، شینوک همچنان استاندارد طلایی باقی مانده است.

مشخصات CH-47 Chinook (مرجع نسخه CH-47F / H-47)

این داده‌ها بر اساس مشخصات برنامه بوئینگ گردآوری شده‌اند؛ تجهیزات خاص بسته به اپراتور متفاوت است:

این همان دلیلی است که بسیاری از کشورها که می‌توانستند سراغ گزینه‌های جایگزین بروند، در نهایت ترجیح دادند همچنان با اسطوره دو روتوری بوئینگ بماندند. شاید این هلیکوپتر جدیدترین و پرزرق‌وبرق‌ترین هلیکوپتر جهان نباشد اما ناوگان بیش از ۱,۰۰۰ فروند فعال آن در سراسر جهان ثابت می‌کند که کارآیی و دوام در نهایت برنده است.

دشواری‌ها در سلطنت شینوک

مثل هر هواگرد دیگری، استثناهایی هم وجود دارد. همه‌ی شینوک‌هایی که از دهه‌ی ۱۹۶۰ ساخته شدند هنوز پرواز نمی‌کنند. تلفات ناشی از جنگ، سوانح و بازنشستگی‌ها، تعداد کل شینوک‌های در گردش را کاهش داده است. مدل‌های A و B دوران ویتنام حالا مدت‌هاست کنار گذاشته شده‌اند. در همین حال، برخی مشتریان صادراتی مثل مصر، شروع به بازنشسته کردن تدریجی هلیکوپترهای قدیمی خود کرده‌اند و آن‌ها را با شینوک‌های مدرن جایگزین می‌کنند.

پیچیدگی دیگر در برنامه‌های ارتقاء نهفته است. بسیاری از CH-47D‌ها در واقع روزآمدسازی‌هایی از مدل‌های قدیمی‌تر A، B یا C بودند و این امر مرز بین «تولید جدید» و «نوسازی» را مبهم می‌کند. برای بوئینگ، یک مدل D نوسازی شده همچنان یک فروش محسوب می‌شد، اما برای یک تاریخ‌نگار هوانوردی، ممکن است نوعی شمارش تکراری به نظر برسد. به‌ همین شکل، ناوگان HC4 و HC6 بریتانیا ترکیبی از تحویل‌های جدید و نسخه‌های به شدت اصلاح‌شده‌ی پیشین است، به این معنی که تاریخ تولید آن‌ها اصلاً خطی و ساده نیست.

با این حال، این جزئیات تصویر بزرگ‌تر را کمرنگ نمی‌کنند. حتی با در نظر گرفتن بازنشستگی‌ها و ارتقاءها، حضور شینوک بی‌رقیب است. هرگونه خطری برای آینده‌ی آن بیشتر به سیاست‌های بودجه‌ای دفاعی مربوط می‌شود تا فرسودگی طراحی. ممکن است کشورها تعداد کمتری هلیکوپتر بخرند، اما همچنان وقتی ظرفیت حمل‌ونقل سنگین نیاز دارند، به طور گسترده سراغ شینوک می‌روند.

زنده‌باد شینوک

در نهایت، داستان تولید شینوک کمتر درباره‌ی یک عدد ثابت است و بیشتر درباره‌ی یک میراث زنده. تا سال ۲۰۲۴ می‌توان تخمین زد که در سراسر جهان حدود ۱,۳۵۰ فروند شینوک ساخته شده است، ترکیبی از تولیدات آمریکا، تولید تحت لیسانس در ژاپن و ایتالیا، و تحویل مدل‌های مدرن F و G. اما حتی این رقم هم ماهیت واقعی این هلیکوپتر را بازتاب نمی‌دهد. آنچه مهم است این است که نزدیک به ۱,۰۰۰ فروند شینوک هنوز در خط مقدم خدمت می‌کنند؛ گواهی خیره‌کننده بر طراحی بادوام آن.

برای علاقه‌مندان هوانوردی، شینوک نمونه‌ای نادر است که در آن تاریخ، کارآیی و محبوبیت در یک نقطه تلاقی پیدا می‌کنند. هواگردهای کمی توانسته‌اند در طی چندین دهه، جنگ‌ها و کشورهای مختلف خدمت کنند، در حالی‌که هنوز تقریباً همان ظاهر دهه‌ی ۱۹۶۰ را حفظ کرده‌اند. و بااین‌حال، زیر این ظاهر آشنا، آویونیک‌های پیشرفته، کابین‌های دیجیتالی شیشه‌ای و موتورهایی قرار دارند که مدل‌های مدرن F و Block II را به ماشین‌هایی کاملاً نو تبدیل کرده‌اند.

نگاهی به آینده نشان می‌دهد که کارخانه‌ی بوئینگ در پنسیلوانیا هیچ نشانی از کند شدن سرعت تولید این هلیکوپتر ندارد. با تعهد آلمان، کره‌جنوبی، مصر و دیگر کشورها به سفارش‌های جدید، تولید شینوک حداقل تا دهه‌ی ۲۰۴۰ ادامه خواهد داشت و این هلیکوپتر طبق گفته ارتش ایالات متحده تا دهه‌ی ۲۰۶۰ در خدمت باقی خواهد ماند. تا آن زمان، شینوک صدمین سال خدمت خود را جشن خواهد گرفت؛ دستاوردی که هلیکوپترهای بسیار کمی، یا حتی هر هواگرد دیگری، می‌توانند به آن برسند.