چرا زنان بیش از مردان عمر می‌کنند؟
بیش از دو قرن است که همه می‌دانند زنان در سراسر جهان به‌طور میانگین عمر طولانی‌تری نسبت به مردان دارند. دلیل اصلی این پدیده جالب سال‌ها دانشمندان را سردرگم کرده بود، اما اکنون گروهی بین‌المللی از پژوهشگران مدعی هستند که پاسخ نهایی را پیدا کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند این موضوع عمدتاً، اما نه به‌طور کامل، به نظریه‌ای به نام تئوری جنسی ناجورگامت (heterogametic sex) مربوط می‌شود.
مردان به‌عنوان تئوری جنسی ناجورگامت به حساب می‌آیند، زیرا کروموزوم‌های جنسی آن‌ها با یکدیگر یکسان نیست؛ آن‌ها یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند. همین موضوع باعث می‌شود تا در مقایسه با زنان، دو کروموزوم X، در موقعیت ضعیف‌تری قرار بگیرند. به‌دلیل داشتن کروموزوم‌های XY، مردان بیشتر در معرض جهش‌های ژنتیکی مضر و بیماری‌ها هستند، و در نتیجه به‌طور میانگین عمر کوتاه‌تری دارند. دکتر فرناندو کولچرو، نویسنده این پژوهش از مؤسسه ماکس پلانک در شهر لایپزیگ آلمان، می‌گوید:
ما معتقدیم تئوری جنسی ناجورگامت بخشی از پاسخ ماست. همچنین دریافتیم عواملی وجود دارند که ارتباط نزدیکی با تاریخ تکاملی ما داشته و در این تفاوت نقش خاصی را ایفا می‌کنند.
از دهه ۱۷۴۰ تاکنون، مشخص شده که زنان به‌طور میانگین عمر طولانی‌تری نسبت به مردان دارند؛ الگویی که تقریباً در تمام کشورهای جهان و در طول دوره‌های تاریخی مختلف یکسان باقی مانده است. بر اساس داده‌های پایگاه Our World in Data، در حال حاضر میانگین امید به زندگی جهانی برای زنان ۷۳.۸ سال و برای مردان ۶۸.۴ سال برآورد می‌شود.
چرا زن ها زودتر از مردها پیر می شوند؟
اگرچه این ارقام در طول سال‌ها تغییراتی را خودش نشان داده، اما در تمام دوره‌ها زنان همواره میانگین سنی بالاتری نسبت به مردان داشته‌اند. این الگو حتی در میان برخی از نزدیک‌ترین خویشاوندان ما در قلمرو حیوانات نیز دیده می‌شود؛ برای مثال، طبق گفته تیم بین‌المللی پژوهشگران، در میان پستاندارانی مانند بابون‌ها و گوریل‌ها نیز معمولاً مادهها عمر بیشتری از نرها دارند.
البته این قاعده برای همه گونه‌های جانوری صدق نمی‌کند. در میان بسیاری از پرندگان، حشرات و خزندگان، این نرها هستند که معمولاً عمر طولانی‌تری دارند و همین موضوع باعث پیچیده‌تر شدن تصویر کلی می‌شود. برای بررسی دقیق‌تر این اختلاف در طول عمر بین جنسیت‌ها، پژوهشگران داده‌های ۵۲۸ گونه پستاندار و ۶۴۸ گونه پرنده از باغ‌وحش‌های سراسر جهان را مورد مطالعه قرار دادند.
پژوهشگران دریافتند که مانند انسان‌ها، در حدود ۷۲ درصد از گونه‌های پستانداران، مادهها طول عمر بیشتری نسبت به نرها دارند، در حالی که در حدود ۶۸ درصد از گونه‌های پرندگان، نرها بیشتر از مادهها عمر می‌کنند. به عنوان توضیح اصلی این الگو در پستانداران، محققان به تئوری جنسی ناجورگامت اشاره می‌نمایند. تحقیقات نشان می‌دهد که داشتن دو کروموزوم X مادهها را در برابر جهش‌های ژنتیکی مضر محافظت می‌کند و مزیت بقا برای آن‌ها را فراهم می‌آورد.
بر خلاف مادهها، نرها کروموزوم X دوم برای جبران وجود یک آلل مضر (نسخه‌ای از توالی ژنتیکی در یک ناحیه خاص از کروموزوم) ندارند. دکتر ژوهانا اشتارک از مؤسسه ماکس پلانک می‌گوید:
به طور ساده، داشتن دو نسخه از یک ژن بهتر از داشتن تنها یکی از آن است.
او همچنین اضافه می‌کند که کروموزوم Y اغلب حاوی بخش‌های طولانی از DNA تکراری است که می‌تواند مضر باشد. محققان اذعان می‌کنند که عوامل دیگری هم وجود دارد که طول عمر بیشتر مادهها نسبت به نرها را توضیح می‌دهد. اولین عامل، انتخاب جنسی است؛ یعنی توانایی موفقیت در یافتن جفت در رقابت با دیگران.
در دنیای حیوانات، نرها در مسیر تکامل ویژگی‌های چشمگیری پیدا کرده‌اند تا توجه مادهها را جلب نمایند؛ ویژگی‌هایی مانند جثه بزرگ‌تر، پرهای رنگارنگ یا حتی «سلاح‌هایی» مانند شاخ و تاج‌های عظیم. هرچند این صفات تکامل‌یافته می‌توانند شانس موفقیت در تولیدمثل را افزایش دهند، اما پژوهشگران معتقدند که این ویژگی‌ها بهایی دارند و آن کاهش طول عمر است. دکتر فرناندو کولچرو می‌گوید:
در تئوری، تولید و نگهداری چنین ویژگی‌هایی برای بدن بسیار پرهزینه است، ضمن اینکه این صفات معمولاً با تمایل بیشتر نرها برای مبارزه و رقابت بر سر جفت همراه‌اند.
پژوهشگران همچنین احتمال می‌دهند که میزان مراقبت از فرزندان نیز در این تفاوت نقش داشته باشد. آن‌ها شواهدی یافتند که نشان می‌دهد جنسی که سرمایه‌گذاری بیشتری در پرورش فرزندان می‌کند، معمولاً عمر طولانی‌تری دارد. در بیشتر گونه‌های پستانداران، مادهها نقش اصلی مراقبت از نوزادان را برعهده می‌گیرند و احتمالاً برای زنده ماندن تا زمان استقلال یا بلوغ فرزندان تکامل یافته‌اند.
یکی دیگر از نظریه‌های قدیمی این است که فشارهای محیطی مانند شکار شدن، بیماری‌ها یا شرایط سخت آب‌وهوایی باعث ایجاد شکاف طول عمر میان دو جنس می‌شود، اما پژوهش جدید شواهد چندانی در حمایت از این فرضیه ارائه نمی‌دهد. از آنجا که در باغ‌وحش‌ها این فشارهای طبیعی وجود ندارند، پژوهشگران داده‌های مربوط به حیوانات اسیر را بررسی کردند و دریافتند که تفاوت طول عمر میان نر و ماده حتی در این شرایط محافظت‌شده نیز پابرجاست.
پژوهشگران دریافتند که وقتی جمعیت حیوانات در باغ‌وحش و طبیعت وحشی با هم مقایسه می‌شوند، شکاف طول عمر در باغ‌وحش‌ها معمولاً کمتر است، اما به ندرت به‌طور کامل از بین می‌رود. در مجموع، این مطالعه جدید که در نشریه ساینس ادونسز منتشر شده، نشان می‌دهد که تفاوت‌های طول عمر میان جنس‌ها ریشه‌های عمیق در ژنتیک و فرایندهای تکاملی دارند. این اختلاف‌ها تنها محصول محیط نیستند، بلکه بخشی از تاریخ تکاملی ما هستند و به احتمال زیاد در آینده نیز ادامه خواهند داشت.
با این حال، دکتر کولچرو می‌گوید که عوامل اجتماعی و رفتاری که در این مطالعه بررسی نشده‌اند نیز ممکن است نقش داشته باشند.
