در این گزارش به پاسخ این سوال که چرا از شنبه، بازار ارز به طور کامل تغییر میکند؟ پرداخته شده است.
از روز شنبه ۲۴ آذر، بازار ارز کشور شاهد تغییرات قابل توجهی است. بانک مرکزی در اطلاعیه‌ای جدید اعلام کرد که از این تاریخ، نرخ نیمایی ارز به تاریخ می‌پیوندد و بازار توافقی شروع به فعالیت خواهد کرد. این تحولات در سیاست‌های ارزی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد کشور داشته باشد، به ویژه در شرایطی که فشارهای ارزی افزایش یافته است.
آغاز فعالیت بازار توافقی ارز و اهمیت آن در بازار ارز
بانک مرکزی در اعلامیه‌ای که دیروز منتشر کرد، خبر از آغاز فعالیت بازار توافقی ارز از روز شنبه ۲۴ آذر داد. بر اساس این اعلامیه، صادرکنندگان و فعالان اقتصادی از این پس می‌توانند با نرخ توافقی ارز خود را در سامانه نیما به فروش برسانند. این تغییر مهم به منظور یکپارچه‌سازی بازار ارز و کاهش نوسانات آن انجام می‌شود. مهم‌ترین نکته در این تصمیم، ایجاد هماهنگی بیشتر میان نرخ‌های مختلف ارز است که از این پس در سامانه‌های مختلف ارز کشور، از جمله بازار توافقی، نرخ یکسانی در نظر گرفته خواهد شد.
این تحولات باعث می‌شود که مبنای محاسبه نرخ ارز به صورت مستقیم از عرضه و تقاضا در بازار تشکیل شود. به این معنی که به جای دخالت‌های دولتی و تعیین نرخ‌های دستوری، قیمت‌ها بر اساس تعامل عرضه و تقاضا در بازار تعیین خواهند شد. بانک مرکزی اعلام کرده است که از اول بهمن‌ماه، تمام بازارهای ارزی در سامانه بازار توافقی مرکز مبادله با یکدیگر ادغام خواهند شد، که این می‌تواند به ایجاد یک بازار یکپارچه و شفاف‌تر کمک کند.
ادغام بازارها و تاثیر آن بر ثبات اقتصادی
از ابتدای بهمن‌ماه، شرکت‌های مختلف از جمله شرکت‌های پتروشیمی، پالایشی، فولادی و فرآورده‌های نفتی نیز ارز خود را در بازار توافقی عرضه خواهند کرد. این تغییرات به این معناست که تمامی ارزهای صادراتی و تجاری در یک سامانه متمرکز و هماهنگ معامله خواهند شد. برخی از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که این اقدام می‌تواند منجر به افزایش عرضه ارز در بازار و در نتیجه مدیریت بهتر نوسانات ارزی شود.
این تصمیم بانک مرکزی در شرایطی اتخاذ شده است که بازار ارز با فشارهای زیادی روبه‌رو است. نزدیک شدن به آغاز سال نو میلادی و افزایش تقاضا برای تسویه ارزی از سوی تجار و شرکت‌ها، نیاز به یک برنامه منسجم برای مدیریت ارز را بیش از پیش ضروری میکند. به باور کارشناسان، انتقال معاملات نیما به بازار توافقی می‌تواند فرصتی باشد تا در کنار افزایش عرضه ارز، نظارت دقیق‌تری بر بازار ارز صورت گیرد و از بروز نوسانات غیرقابل کنترل جلوگیری شود.
چالش‌ها و هشدارهای کارشناسان اقتصادی
با این حال، این تصمیم بدون چالش نبوده است و برخی از اقتصاددانان نسبت به این تحولات هشدارهایی دارند. وحید شقاقی، یکی از اقتصاددانان برجسته، در گفت‌وگویی با خبرگزاری‌ها تاکید کرده است که پیش از هر اقدامی در خصوص نرخ ارز، دولت باید بازار آزاد ارز و نرخ آن را به رسمیت بشناسد. به گفته وی، بازار آزاد ارز، که در حال حاضر نرخ دلار در آن حدود ۷۴ هزار تومان است، نقش راهبری و سیگنال‌دهی به سایر بازارهای ارزی را ایفا میکند. بنابراین، برای موفقیت هرگونه تغییر در سیاست‌های ارزی، لازم است که دولت به این بازار توجه ویژه‌ای داشته باشد و به آن احترام بگذارد.
شقاقی معتقد است که بانک مرکزی در سال‌های اخیر سیاست‌های ارزی خود را به طور مداوم تغییر داده است. از نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی دلار گرفته تا بحث‌های مختلفی که در خصوص نرخ نیما و ایجاد مرکز مبادله ارز مطرح شده است. این تغییرات مداوم باعث شده است که پیش‌بینی‌پذیری بازار کاهش یابد و فعالان اقتصادی از عدم شفافیت و ثبات در سیاست‌های ارزی نگران شوند.
لزوم پذیرش نرخ بازار آزاد و اقدامات عاجل دولت
شقاقی در ادامه تاکید کرد که برای مدیریت مؤثر بازار ارز، دولت باید ابتدا نرخ بازار آزاد را بپذیرد و سپس برنامه‌ای مشخص و زمان‌بندی شده برای مهار نوسانات ارز تدوین کند. به عقیده او، اگر نرخ ارز در بازار آزاد نادیده گرفته شود، سایر نرخ‌ها مانند نرخ توافقی یا نرخ ترجیحی نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و در نتیجه افزایش قیمت ارز در این بازارها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
اقتصاددانان دیگر نیز به اهمیت این مساله اشاره کرده‌اند و معتقدند که دولت باید اقدامات فوری و سخت‌گیرانه‌ای را در پیش بگیرد تا از افزایش بیش از حد نرخ دلار جلوگیری کند. این اقدامات شامل کنترل دقیق حساب‌های ارزی، مدیریت واردات، مبارزه با قاچاق ارز و نظارت دقیق بر مصرف منابع ارزی کشور است. به گفته شقاقی، بدون انجام این اقدامات، وضعیت بازار ارز به حالت بحرانی خواهد رسید و ممکن است نرخ دلار به سطوحی غیرقابل پیش‌بینی برسد.
خطرات ادامه روند فعلی برای اقتصاد کشور
شقاقی به شدت از احتمال بروز تورم بالا در صورت ادامه این وضعیت هشدار داده است. وی پیش‌بینی میکند که اگر بازار آزاد ارز به درستی مهار نشود، تورم در سال‌های آینده به سطوح بالاتر از ۴۵ درصد خواهد رسید. این افزایش تورم می‌تواند به افزایش بیشتر نرخ ارز و در نهایت به یک دور باطل منتهی شود که در آن نرخ ارز و تورم به طور مداوم یکدیگر را تقویت می‌کنند و وضعیت معیشتی مردم نیز به شدت آسیب می‌بیند.
این اقتصاددان در نهایت به دولت توصیه کرد که برای جلوگیری از تکرار این چرخه معیوب، باید نرخ بازار آزاد ارز را به رسمیت بشناسد و برای مدیریت آن برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهد. بدون چنین برنامه‌ای، هیچ یک از دیگر سیاست‌های ارزی نمی‌توانند به درستی عمل کنند و اقتصاد کشور در مواجهه با نوسانات شدید ارزی و تورم بالا قرار خواهد گرفت.
کلام آخر
به طور کلی، سیاست‌های جدید ارزی که بانک مرکزی از روز شنبه ۲۴ آذر به اجرا گذاشته است، می‌تواند در جهت یکپارچگی بازار ارز و افزایش شفافیت و عرضه ارز مفید باشد. اما باید توجه داشت که این تصمیمات به تنهایی کافی نخواهند بود و در کنار آن، پذیرش و کنترل بازار آزاد ارز نیز امری ضروری است. دولت باید اقدامات عاجل و مؤثری را برای مهار نوسانات ارزی و حفظ ثبات اقتصادی کشور اتخاذ کند تا از بروز بحران‌های بیشتر جلوگیری شود. تنها در این صورت است که می‌توان به آینده‌ای پایدارتر و بدون نوسانات شدید در بازار ارز امیدوار بود.
