بانک رفاه کارگران اخیرا از وام جدیدی با عنوان کارگشا برای حقوق‌بگیران و بازنشستگان رونمایی کرده است.
وامی که در نگاه نخست با کارمزد پایین چهار درصد و بدون نیاز به ضامن، یک تسهیلات حمایتی و جذاب به نظر می‌رسد. اما بررسی جزئیات اقساط نشان می‌دهد این وام برای بسیاری از گروه‌های هدف عملا غیرقابل استفاده است.
طبق دستورالعمل بانک رفاه، سقف وام کارگشا ۳۰۰ میلیون تومان است. بازپرداخت آن در دوره ۲۴ ماهه طراحی شده و اقساط مستقیما از حقوق کسر می‌شود. ضمانت وام نیز صرفا بر پایه خوش‌حسابی و اعتبارسنجی متقاضی است و نیازی به معرفی ضامن ندارد. مخاطبان اصلی این وام شامل کارکنان و هیئت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی، کارکنان سازمان تأمین اجتماعی، مراکز درمانی خصوصی و بازنشستگان کشوری هستند.
آنچه وام کارگشا را از یک تسهیلات حمایتی به یک تعهد سنگین مالی تبدیل می‌کند، رقم بالای اقساط است. برای وام ۳۰۰ میلیون تومانی، قسط ماهانه حدود ۱۳ میلیون و ۶۳۶ هزار تومان تعیین شده است. حتی وام ۱۰۰ میلیون تومانی نیز قسطی معادل چهار میلیون و ۵۴۵ هزار تومان دارد. این اعداد نشان می‌دهد بازپرداخت چنین تسهیلاتی برای اکثریت حقوق‌بگیران امکان‌پذیر نیست.
حداقل حقوق مصوب وزارت کار در سال جاری حدود ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است. این یعنی یک بازنشسته یا کارگر حداقلی‌بگیر برای وام ۳۰۰ میلیون تومانی باید ماهانه بیش از ۱۳۰ درصد کل دریافتی خود را صرف قسط کند. حتی برای وام ۱۰۰ میلیون تومانی نیز نزدیک به ۴۵ درصد حقوق صرف پرداخت اقساط خواهد شد. این نسبت‌ها به‌طور کامل خارج از استانداردهای جهانی است، چرا که در بسیاری از کشورها سقف مجاز نسبت قسط به درآمد بین ۳۰ تا ۴۰ درصد تعریف می‌شود.
بانک رفاه نرخ کارمزد وام کارگشا را چهار درصد ثابت عنوان کرده و مجموع کارمزد برای وام ۳۰۰ میلیونی را ۱۸ میلیون تومان می‌داند. اما محاسبات نشان می‌دهد جمع بازپرداخت طی دو سال به بیش از ۳۲۷ میلیون تومان می‌رسد؛ یعنی متقاضی باید ۲۷ میلیون تومان بیشتر از اصل وام پرداخت کند. بنابراین نرخ مؤثر واقعی این وام از رقم اعلام‌شده به مراتب بالاتر است.
دریافت این وام برای خانواده‌هایی که همین حالا نیز با هزینه‌های بالای مسکن، خوراک، درمان و آموزش دست‌وپنجه نرم می‌کنند، فشار مضاعف ایجاد خواهد کرد. بخش زیادی از درآمد ماهانه تنها صرف قسط وام می‌شود و عملا امکان مدیریت سایر هزینه‌ها از بین می‌رود.
وام کارگشا در تبلیغات به‌عنوان طرحی ویژه بازنشستگان و کارکنان حوزه درمان معرفی شده است، اما بازنشستگان با دریافتی‌های محدود کمترین توانایی در بازپرداخت این وام را دارند. کارمندان با حقوق متوسط نیز در عمل از دایره استفاده‌کنندگان خارج می‌شوند و تنها کارکنانی با درآمد بالا یا افراد دارای منابع جانبی می‌توانند از این تسهیلات استفاده کنند.
نبود امکان بازپرداخت بلندمدت یا اقساط پلکانی بزرگ‌ترین ضعف این وام است. اگر بازه بازپرداخت پنج‌ساله در نظر گرفته می‌شد، قسط وام ۳۰۰ میلیونی به حدود شش میلیون تومان کاهش می‌یافت و امکان استفاده برای قشر گسترده‌تری فراهم می‌شد. اما ساختار فعلی موجب شده این طرح از اهداف حمایتی فاصله بگیرد.
وام کارگشا بانک رفاه بیش از آنکه برای حقوق‌بگیران و بازنشستگان گره‌گشا باشد، به دلیل اقساط سنگین و دوره بازپرداخت کوتاه، باری کمرشکن محسوب می‌شود. سقف ۳۰۰ میلیونی این وام تنها برای کسانی قابل استفاده است که یا حقوق‌های بسیار بالایی دارند یا عملا نیازی فوری به این تسهیلات ندارند.
در یک جمله: وامی که قرار بود پشتیبان معیشت حقوق‌بگیران باشد، به دلیل طراحی نادرست و اقساط غیرمنطقی، برای اکثریت جامعه دست‌نیافتنی و ناامیدکننده است.
