هواشناسی آخر هفته آذر ۱۴۰۴ | این استان ها بارانی می‌شوند!

بر اساس آخرین پیش‌بینی‌های مدل‌های معتبر هواشناسی، منطقه غرب و شمال غرب کشور ایران در آستانه ورود یک سامانه بارشی فعال قرار دارد که از روزهای آینده آغاز شده و در طول یک دوره ۱۰ روزه تداوم خواهد داشت.

الگوی بارندگی در آذر ۱۴۰۴

داده‌های مدل ECMWF-AIFS که در تاریخ ۲۵ نوامبر ۲۰۲۵ آغاز به کار کرده است، نشان‌دهنده توزیع نامتوازن بارش‌ها در سطح کشور است. این سامانه بارشی که به نظر می‌رسد یکی از قوی‌ترین سامانه‌های مؤثر بر نیمه غربی کشور در اوایل زمستان جاری باشد، نیازمند توجه ویژه سازمان‌های امدادی و شهروندان است.

مدل ECMWF-AIFS (ECMWF Assimilated High-Resolution Forecast System) به دلیل ترکیب داده‌های دریافتی از ماهواره‌ها و ایستگاه‌های زمینی با الگوریتم‌های پیشرفته دینامیک سیالات جوی، در پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت تا میان‌مدت از دقت بالایی برخوردار است. شروع این دوره بارندگی از تاریخ مورد نظر (مربوط به اواسط آذر و اوایل دی ماه ۱۴۰۴ در تقویم شمسی) نشان‌دهنده نفوذ هوای سرد و مرطوب قطبی از سمت دریای مدیترانه و دریای سیاه است که پس از عبور از مناطق ترکیه و عراق، رطوبت لازم را جذب کرده و بر روی رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز متمرکز خواهد شد.

تحلیل اولیه الگوی فشار و توده هوا

تحلیل نقشه‌های همدیدی (Synoptic Charts) نشان می‌دهد که یک کم‌فشار قوی در غرب کشور مستقر خواهد شد. این کم‌فشار در تراز سطح زمین، موجب تقویت جریان‌های جنوبی و جنوب غربی در لایه‌های پایین جو خواهد شد که حامل رطوبت فراوان هستند. در تراز میانی جو (حدود ۵۰۰ هکتوپاسکال)، گسستگی و ناوه عمیقی مشاهده می‌شود که عامل اصلی ناپایداری‌ها و تولید بارش‌های سنگین خواهد بود.

تحلیل منطقه‌ای بارش‌های تجمعی (QPF)

بارش تجمعی پیش‌بینی شده برای دوره ۱۰ روزه (تا تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۲۵ / ۱۶ آذر ۱۴۰۴) توزیعی غیریکنواخت را نشان می‌دهد که مستقیماً تحت تأثیر توپوگرافی زاگرس و البرز قرار دارد.

استان‌های پربارش (برف و باران سنگین)

بیشترین مقادیر بارش تجمعی در دوره ۱۰ روزه برای استان‌های واقع در شمال غرب و غرب کشور پیش‌بینی شده است. این مناطق به دلیل قرارگیری در مسیر اصلی توده مرطوب و همچنین تأثیرپذیری از وزش بادهای کوهستانی که موجب ابرناکی و بارش‌های اوروگرافیک می‌شوند، بیشترین سهم را خواهند داشت.

1. آذربایجان‌های شرقی و غربی: انتظار می‌رود به ویژه در ارتفاعات سبلان و سهند، مقادیر بارش برف به بیش از ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی‌متر (معادل آب) برسد. این میزان برف می‌تواند منجر به کولاک و انسداد راه‌های مواصلاتی شود.
2. کردستان و کرمانشاه: این مناطق تحت تأثیر مستقیم توده مرطوب قرار داشته و پیش‌بینی می‌شود میزان بارش تجمعی آن‌ها بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌متر باشد. در ارتفاعات این استان‌ها (مانند ارتفاعات زاگرس شمالی)، بارش برف سنگین و مداوم خواهد بود.
3. ارتفاعات زاگرس: بخش‌های مرتفع زاگرس مرکزی نیز شاهد بارش‌های قابل توجهی خواهند بود. این بارش‌ها در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر به صورت برف سنگین رخ خواهد داد.

نکته مهم: پیش‌بینی‌ها حاکی از ورود توده‌هایی با پتانسیل بارش قوی (نمایش داده شده با رنگ‌های آبی تیره و بنفش در نقشه‌های QPF) است که این بارش‌ها به دلیل کاهش دما، در ارتفاعات بالاتر به شکل برف خواهد بود. شدت این بارش‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه (زیر ۶ ساعت) می‌تواند بسیار بالا باشد.

نوار شمالی و سواحل خزر

استان‌های شمالی (گیلان، مازندران، گلستان) نیز بارش‌های مستمر و خوبی را دریافت خواهند کرد. این بارش‌ها ناشی از نفوذ رطوبت از سمت دریای خزر و همچنین پدیده‌ی وزش بادهای شرقی (شرق به غرب) بر روی این دریا خواهد بود.

• میزان بارش: پیش‌بینی می‌شود بارش در این مناطق بین ۶۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر در طول دوره ۱۰ روزه باشد.
• اثرات: این میزان بارش برای تأمین رطوبت خاک و بهبود شرایط سدها و منابع آبی منطقه بسیار مفید تلقی می‌شود و احتمال سیلاب‌های ناگهانی ناشی از طغیان رودخانه‌ها در دشت‌های ساحلی افزایش می‌یابد.

فلات مرکزی و تهران

نواحی مرکزی کشور، از جمله پایتخت، بارش‌های خفیف تا متوسطی را تجربه خواهند کرد. این بارش‌ها عمدتاً در نیمه دوم دوره ۱۰ روزه رخ خواهند داد و اغلب به صورت باران همراه با کاهش دما خواهد بود.

• تهران: بارش در تهران عمدتاً به صورت باران خواهد بود و تنها در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر (مانند توچال و البرز مرکزی) احتمال بارش برف وجود دارد. میزان تجمعی برای تهران بین ۱۰ تا ۲۰ میلی‌متر پیش‌بینی می‌شود که برای تأمین نیازهای کوتاه‌مدت کافی است اما شدت آن به مراتب کمتر از غرب کشور خواهد بود.

مناطق خشک و کم‌بارش

متأسفانه، نیمه شرقی کشور همچنان درگیر شرایط جوی نسبتاً پایدار و خشک باقی خواهند ماند.

• استان‌های شرقی: استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و بخش‌هایی از یزد و کویر مرکزی، همچنان شاهد بارش‌های بسیار اندک یا صفر خواهند بود. مدل‌ها نشان می‌دهند که این مناطق در سایه کوه‌های مرکزی و زاگرس قرار گرفته و از رطوبت اصلی سامانه جدا می‌مانند.

جزئیات فنی و تأثیرات پیش‌بینی شده

برای درک بهتر شدت سامانه‌ها، می‌توانیم به شاخص‌های ناپایداری جوی توجه کنیم.

شاخص‌های ناپایداری (CAPE و LI)

انتظار می‌رود در ساعات اوج فعالیت سامانه (روزهای سوم تا هفتم دوره ۱۰ روزه)، شاخص‌های ناپایداری جوی به شرح زیر تغییر کنند:

• CAPE (Convective Available Potential Energy): در مناطق غربی و زاگرس، مقادیر CAPE می‌تواند به طور موقت به سطوح ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ ژول بر کیلوگرم برسد که این پتانسیل برای ایجاد رعد و برق و بارش‌های نقطه‌ای شدید کافی است.
• LI (Lifted Index): شاخص لیفت در ترازهای میانی جو برای این مناطق به مقادیر منفی شدید (بین -۴ تا -۸) خواهد رسید که نشان‌دهنده احتمال بسیار بالای وقوع بارش‌های همرفتی شدید است.

پدیده ذوب برف و سیلاب کوهستانی

در مناطقی که بارش برف سنگین پیش‌بینی می‌شود، هرگونه تغییر ناگهانی دما یا افزایش دما در روزهای پس از بارش (به دلیل عبور گرمایی از پشت جبهه سرد) می‌تواند خطر ذوب سریع برف و در نتیجه سیلاب‌های ناگهانی را در مسیل‌ها و رودخانه‌های پایین‌دست زاگرس به همراه داشته باشد.

توصیه‌ها و آمادگی‌های لازم

این الگو نشان‌دهنده آغاز رسمی و قدرتمند فصل بارش‌های زمستانی در بخش‌های غربی و شمالی کشور است و نیاز به رعایت نکات ایمنی زیر دارد:

توصیه‌های عمومی برای شهروندان

1. هشدار آب‌گرفتگی و سیل: شهروندان ساکن در حاشیه رودخانه‌ها و مسیل‌ها در استان‌های غربی و شمالی (به ویژه در مناطق کوهپایه‌ای) باید نسبت به احتمال آب‌گرفتگی معابر شهری، سیلابی شدن مسیل‌ها در پی باران‌های شدید، هوشیاری لازم را داشته باشند و از تردد غیرضروری در این مناطق اجتناب کنند.
2. رانندگان: رانندگانی که قصد تردد در محورهای کوهستانی غرب و شمال غرب را دارند، باید تجهیزات زمستانی کامل (زنجیر چرخ، سوخت کافی، و لباس گرم) به همراه داشته باشند و نسبت به لغزندگی جاده‌ها به دلیل بارش برف در ارتفاعات، آمادگی لازم را کسب کنند.
3. کاهش دما: آمادگی برای کاهش دما در پی این سامانه‌ها و همچنین سرمای ناشی از بارش برف، ضروری است. وسایل گرمایشی باید به طور ایمن مورد استفاده قرار گیرند.

توصیه‌های کشاورزی و منابع آب

• مناطق خشک: کشاورزان در مناطق خشک و کویری باید همچنان مدیریت منابع آب خود را با دقت بیشتری انجام دهند، زیرا این سامانه کمکی به بهبود وضعیت خشکسالی بلندمدت نخواهد کرد.
• مناطق پربارش: سازمان‌های جهاد کشاورزی باید تمهیداتی برای جلوگیری از آب ماندگی در مزارع انجام دهند، به ویژه در مزارعی که کشت پاییزه در آن‌ها انجام شده است.

پیش‌بینی‌های اولیه نشان می‌دهد که شدت بارش‌ها پس از روز هفتم دوره (حدود ۳ دسامبر ۲۰۲۵) به تدریج کاهش یافته و سامانه از شرق کشور خارج خواهد شد. با این حال، مناطق باقی‌مانده از کشور شاهد استقرار هوای سرد و یخبندان شبانه خواهند بود که این امر بر لزوم آمادگی زیرساخت‌های شهری برای مقابله با یخ‌زدگی لوله‌های آب و معابر تأکید می‌کند.