مسعود درخشان، یکی از چهره‌های برجسته اقتصاد اسلامی، بار دیگر به واسطه استیضاح وزیر اقتصاد دولت چهاردهم به کانون توجهات بازگشته است.
در این استیضاح، طیف پایداری که به تندروی‌های سیاسی و اقتصادی شهرت دارد، نقش پررنگی ایفا کرد. بر اساس گزارش‌ها، تفکرات اقتصادی استیضاح‌کنندگان تحت تأثیر نظرات مسعود درخشان قرار داشته است. اما مسعود درخشان کیست و چه نظریاتی در حوزه اقتصاد اسلامی دارد که منجر به مخالفت طیف پایداری با سیاست‌های دولت شده است؟
مسعود درخشان کیست؟
مسعود درخشان متولد ۱۳۲۸ در تهران، استاد تمام اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و یکی از نظریه‌پردازان اقتصاد اسلامی است. او پس از دریافت مدرک کارشناسی اقتصاد از دانشگاه تهران، برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و مدارک کارشناسی ارشد در اقتصادسنجی و دکتری در اقتصاد ریاضی را از دانشگاه‌های آکسفورد و لندن اخذ کرد.
او در سال ۱۳۶۱ دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) را تأسیس کرد و تا سال ۱۳۷۱ ریاست آن را بر عهده داشت. درخشان جوایز متعددی دریافت کرده است، از جمله جایزه کتاب سال برای تألیف کتاب “اقتصادسنجی” و جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی برای نظریه‌پردازی در حوزه اقتصاد اسلامی.
شاگردان برجسته مسعود درخشان
یکی از مهم‌ترین دلایل تأثیرگذاری مسعود درخشان، تربیت شاگردان متعددی است که در حوزه‌های کلان اقتصادی و مدیریتی کشور فعالیت داشته‌اند. از جمله شاگردان برجسته او می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه و دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام
فرشاد مؤمنی و حسین راغفر، از اقتصاددانان مطرح
سید احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت سیزدهم
حجت‌الله عبدالملکی، وزیر کار دولت سیزدهم
علی‌اکبر صالح‌آبادی، رئیس سابق بانک مرکزی
مجید عشقی، رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در دولت سیزدهم
داود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه
حسین قربان‌زاده، رئیس سازمان خصوصی‌سازی
میثم لطیفی، رئیس سازمان اداری و امور استخدامی
نقش مسعود درخشان در سیاست و اقتصاد
مسعود درخشان علاوه بر فعالیت‌های علمی، در فضای سیاسی نیز حضور پررنگی داشته است. او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲، به‌عنوان نظریه‌پرداز اقتصادی در ستاد سعید جلیلی فعالیت کرد و حمایت سرسختانه‌ای از او داشت. در انتخابات ۱۴۰۰ نیز از محسن رضایی حمایت کرد و او را یکی از نظریه‌پردازان قوی حوزه پول و اعتبار دانست.
او همچنین از منتقدان جدی قراردادهای جدید نفتی در دولت حسن روحانی بود و آن‌ها را بازگشت به دوران پیش از ملی شدن صنعت نفت خواند. دیدگاه‌های مسعود درخشان به شدت ضد اقتصاد غربی است و او بر مبنای اقتصاد اسلامی، نظریاتی ارائه داده که بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی جریان‌های اصولگرا و تندرو تأثیرگذار بوده است.
دیدگاه اقتصادی مسعود درخشان و تضاد با دولت پزشکیان
نگاه مسعود درخشان به اقتصاد، مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی به نفت و خودکفایی اقتصادی است. او به‌شدت مخالف سیاست‌های اقتصادی لیبرالی و خصوصی‌سازی به شیوه غربی است. این دیدگاه‌ها در تضاد کامل با سیاست‌های اقتصادی دولت چهاردهم و رویکرد عبدالناصر همتی به اقتصاد آزاد و جذب سرمایه‌گذاری خارجی قرار دارد.
به همین دلیل، طیف پایداری که تفکرات اقتصادی خود را نزدیک به مسعود درخشان می‌دانند، نقش محوری در استیضاح همتی ایفا کردند. آنان بر این باورند که سیاست‌های همتی باعث افزایش وابستگی اقتصاد کشور به سیستم مالی جهانی شده و برخلاف اصول اقتصاد اسلامی است.
فرزند مسعود درخشان و حواشی پیرامون او
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز پیرامون مسعود درخشان، ادعاهایی درباره فرزند او، جمشید درخشان، است. در سال ۱۳۹۲، حسین دهباشی ادعا کرد که فرزند مسعود درخشان، برای مدتی پژوهشگر ارشد یکی از مراکز تحقیقات نظامی در اسرائیل بوده است.
بر اساس برخی مستندات، جمشید درخشان کمک‌هزینه تحصیلی از دانشگاه عبری اورشلیم دریافت کرده و جایزه‌ای از دانشگاه بن‌گورین اسرائیل دریافت کرده است. دانشگاه بن‌گورین، یکی از مراکز مهم علمی اسرائیل است که به یادبود داوید بن‌گورین، نخست‌وزیر این رژیم، تأسیس شده و کمک‌هزینه‌ای که به جمشید درخشان پرداخت شده، تحت عنوان بورسیه گلدا مایر بوده است.
مسعود درخشان تاکنون درباره این ادعاها سکوت کرده است، اما این موضوع بار دیگر با استیضاح همتی و مطرح شدن نام مسعود درخشان به بحثی داغ در محافل رسانه‌ای تبدیل شده است.
آیا تفکرات اقتصادی مسعود درخشان آینده اقتصاد ایران را رقم خواهد زد؟
با توجه به نقش پررنگ مسعود درخشان در شکل‌دهی به تفکرات اقتصادی طیف پایداری و تأثیر او بر شاگردانی که در مناصب اقتصادی کشور فعالیت دارند، می‌توان گفت که نظریات او همچنان در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کشور اثرگذار است.
اما سوال اصلی اینجاست که آیا اقتصاد اسلامی به سبک مسعود درخشان می‌تواند پاسخگوی چالش‌های اقتصادی امروز ایران باشد؟ منتقدان او معتقدند که این نوع نگاه، منجر به انزوای اقتصادی کشور شده و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را دشوار می‌کند. از سوی دیگر، طرفدارانش بر این باورند که اقتصاد اسلامی مبتنی بر خودکفایی، تنها راه مقابله با تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی غرب است.
استیضاح وزیر اقتصاد دولت چهاردهم، بار دیگر نام مسعود درخشان را به مرکز توجهات آورد. تفکرات اقتصادی او که بر پایه اقتصاد اسلامی و خودکفایی ملی است، در تضاد با سیاست‌های دولت پزشکیان و عبدالناصر همتی قرار دارد. طیف پایداری که نقشی کلیدی در استیضاح داشت، مستقیماً از آموزه‌های او تأثیر پذیرفته است.
با وجود همه تلاش‌ها برای اقناع نمایندگان، همتی نتوانست رأی اعتماد مجدد مجلس را بگیرد و این اتفاق، نشان‌دهنده نفوذ تفکرات اقتصادی مسعود درخشان در میان اصولگرایان مجلس دوازدهم است. اما همچنان این سوال مطرح است که آیا این تفکرات می‌تواند راه‌حلی برای بحران‌های اقتصادی ایران باشد یا نه؟