مراقب باشید! ماده «بیهوشی» کتامین در روانگردان ها

اتحادیه اروپا در گزارش سالانه خود آورده است: وضعیت مواد مخدر در دنیا به نحوی است که می‌توان گفت «هرکسی، هرجایی و هرچیزی». «هرکسی در دنیا» به این معناست که افراد به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، به نوعی متاثر از مصرف مواد مخدر است. برخی افراد خودشان مصرف‌کننده مواد مخدرند و برخی مصرف‌کننده نیستند، اما در جامعه‌ای زندگی می‌کنند که هزینه‌ای که دولت می‌تواند صرف توسعه، سلامت و آبادانی کشور کند را صرف مبارزه با مواد مخدر می‌کند.

وی ادامه داد: درخصوص «هرچیزی» باید گفت که اکنون هر ماده‌ای که گیاه، دارو یا خاصیت روانگردانی دارد، می‌تواند مورد سوء مصرف قرار گیرد، زیرا مافیای مواد مخدر همیشه به دنبال بازارهای جدید و درآمد بیشتر است.

مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر با اشاره به اسامی برخی روانگردان‌های جدید از جمله کانابینوئیدهای سنتزی (توهم‌زا و روانگردان)، مواد بر پایه گیاهی (خات، کراتوم، کاکتوس پیوت، سالیوا دیوینروم و…) موادهای توهم‌زا و روان‌گردان، کاتینون‌های سنتزی (محرک)، کتامین، فن‌اتیل‌آمین‌ها، تریپتامین‌ها، مواد مشابه فنتانیل‌ها، آمینوایندول‌ها، مواد مشابه فن‌سیکلیدین، پی‌پرازین ها، بنزودیازپین‌های جدید و… افزود: به طور مثال کتامین ماده بیهوشی است که در دامپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما به تازگی مافیای مواد مخدر به عنوان روانگردان از آن استفاده می‌کنند.

باهری با اشاره به اینکه در لیست مواد روانگردان جدیدی که از سوی سازمان ملل منتشر شده، کتامین وجود دارد، گفت: سوءمصرف این ماده توسط انسان، احساس جدایی از خود، محیط و بی‌هوشی موقت ایجاد می‌کند. اثرات سوءمصرف این ماده وابسته به دوز بوده و شامل اثرات محرک و روان‌پریشی است.

وی با بیان اینکه در مصارف غیرپزشکی، متداول‌ترین راه مصرف کتامین به صورت خوراکی و تزریقی است، یادآور شد: استفاده غیرپزشکی از کتامین با اثرات نامطلوب سلامتی مرتبط است. دوزهای بالای کتامین که خارج از زمینه پزشکی استفاده می‌شود می‌تواند اثرات سمی، اثرات قلبی عروقی و تنفسی، اختلال در کارکرد حرکتی، اختلال در حافظه، هذیان و همچنین سایر عوارض جانبی مانند مشکلات مثانه، اضطراب، تپش قلب، درد قفسه سینه، افسردگی، تشدید علائم مشکلات روانی و ناتوانی در صحبت کردن را برای مصرف‌کننده ایجاد کند.

باهری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه کتامین به عنوان ماده بیهوشی سگ‌ها، گربه‌ها و سایر حیوانات کوچک مورداستفاده قرار می‌گیرد، گفت: نگرانی در مورد کتامین بر غیر قابل پیش‌بینی بودن آن در ایجاد تجربیات نزدیک به مرگ متمرکز است و مرگ و میر ناشی از مصرف کتامین در تمامی نقاط جهان به طور وسیع گزارش شده است.

مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره مصرف کتامین در ایران نیز بیان کرد: مصرف این ماده و مرگ و میر ناشی از مصرف نیز در ایران گزارش شده است.

کتامین چیست؟

کتامین (به انگلیسی: Ketamine) یک داروی تجویزی است که عمدتاً برای القاء و حفظ بیهوشی استفاده می‌شود. این دارو، بیهوشی تجربه‌ای را القا می‌کند که حالتی شبیه خلسه را در مصرف‌کننده ایجاد می‌کند که باعث تسکین درد، آرام‌بخشی و یادزدودگی می‌شود.

کتامین برای اولین بار در سال ۱۹۶۲ ساخته شد و برای استفاده در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۰ تایید شد و مورد استفاده بالینی قرار گرفت. این ماده بیهوشی به طور منظم بر روی سگ‌ها و اسب‌ها استفاده می‌شد و به طور گسترده برای بیهوشی جراحی در جنگ ویتنام استفاده می‌شد. حفظ تنفس و رفلکس‌های راه هوایی، تحریک عملکرد قلب با افزایش فشار خون و اتساع متوسط برونش، از ویژگی‌های متفاوت بیهوشی با این دارو هستند.

در دوزهای کمتر و استفاده‌های زیر بیهوشی، کتامین یک عامل امیدوارکننده برای کاهش درد و افسردگی است. با این حال، اثر یک بار مصرف ضدافسردگی کتامین، به مرور زمان از بین می‌رود و اثرات استفاده مکرر از این دارو به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌است. کتامین همچنین به عنوان یک داروی تفریحی، هم به صورت پودر و هم به صورت مایع استفاده می‌شود که اغلب به دلیل اثرات توهم‌زا و منفک کننده به آن «Special K» می‌گویند. این دارو در فهرست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت قرار دارد و همچنین به عنوان یک داروی ژنریک در دسترس است.

مصارف پزشکی کتامین

بیهوشی

از کتامین برای جراحی های کوتاهی که نیازی به شل بودن عضلات نیست، استفاده می‌شود. تاثیر کتامین بر روی گردش خون و سیستم تنفسی با دیگر داروهای بیهوشی متفاوت است. این دارو تنفس را بسیار کمتر از سایر داروهای بیهوشی در دسترس، سرکوب می‌کند. هنگامی که از کتامین در دوزهای بیهوشی استفاده می‌شود، معمولاً به جای کاهش فشار خون، سیستم گردش خون را تحریک می‌کند.

در مصرف کتامین، رفلکس های محافظ راه هوایی از کار نمی‌افتند و گاهی اوقات می توان بیهوشی کتامین را بدون اقدامات محافظتی برای راه‌های هوایی انجام داد. اثرات سایکوتومیمتیک، پذیرش کتامین را محدود می‌کند. با این حال، لاموتریژین و نیمودیپین اثرات سایکوتومیمتیک را کاهش می‌دهند و می‌توانند با مصرف بنزودیازپین‌ها یا پروپوفول نیز خنثی شوند.

کتامین معمولاً برای بیمارانی با آسیب‌دیدگی شدید استفاده می‌شود و به نظر می‌رسد برای این گروه از بیماران بی‌خطر باشد. کتامین به طور گسترده برای جراحی‌های اضطراری در شرایط صحرایی و در مناطق جنگی استفاده شده است (به عنوان مثال در جنگ ویتنام).

یک دستورالعمل جراحی پزشکی در سال ۲۰۱۱ از استفاده کتامین به عنوان یک آرام‌بخش در طب اورژانس، به‌ویژه در حین رویه‌های فیزیکی دردناک، پشتیبانی می‌کند. همچنین کتامین یک انتخاب برای افرادی است که در شوک تروماتیک در معرض خطر فشار خون پایین هستند. فشار خون پایین در افرادی که آسیب‌دیدگی شدید به سر دارند مضر است و احتمال کمی وجود دارد که کتامین باعث کاهش فشار خون شود و در بعضی مواقع حتی می‌تواند از آن جلوگیری کند.

به دلیل خاصیت گشاد کنندگی برونش کتامین، می‌توان از آن برای بیهوشی در افراد مبتلا به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه استفاده کرد.

درد

تزریق کتامین برای درمان دردهای شدید در اورژانس و در دوره بعد از عمل در افراد دارای «درد مقاوم به درمان» استفاده می‌شود. دوزهایی که برای درمان درد استفاده می‌شوند، کمتر از دوزهای مورد استفاده برای بیهوشی هستند؛ که معمولاً به آنها «دوزهای زیر بیهوشی» می‌گویند. این ماده بیهوشی همراه با مرفین یا به تنهایی، میزان مصرف مرفین، سطح درد، حالت تهوع و استفراغ را پس از جراحی کاهش می‌دهد. کتامین به احتمال زیاد برای بیماران جراحی، زمانی که درد شدید بعد از عمل انتظار می‌رود یا بیمارانی که به مواد افیونی متحمل می‌شوند، بسیار مؤثر است.

کتامین به دلیل اثربخشی و خطر کم نفس‌تنگی (Respiratory Depression)، به‌ویژه در شرایط قبل از بیمارستان، مفید است. کتامین در بخش اورژانس بیمارستان برای مدیریت و کنترل دردهای حاد و دردهای رویه‌ای، اثری مشابه با مواد افیونی دارد. همچنین ممکن است از پردردی ناشی از مواد افیونی و لرز بعد از بیهوشی جلوگیری کند.

کتامین برای دردهای مزمن (به ویژه در دردهای عصبی)، به عنوان یک مسکن داخل وریدی استفاده می‌شود. این مزیت اضافی برای حساس‌شدگی ستون فقرات یا پدیده‌های باد کردن با درد مزمن است.

 تزریق کتامین باعث تسکین دردهای کوتاه‌مدت عصبی، درد بعد از آسیب‌دیدگی ستون فقرات، فیبرومیالژیا و سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS) در آزمایش‌های بالینی متعدد شد. با این حال، دستورالعمل‌های اجماع ۲۰۱۸ در مورد مصرف کتامین برای درد مزمن، به طور کلی به این نتیجه رسیدند که: «شواهد ضعیف» به نفع استفاده از کتامین برای دردهای آسیب‌دیدگی ستون فقرات، «شواهد متوسط» ​​به نفع کتامین برای CRPS و «شواهد ضعیف» برای استفاده از کتامین در دردهای عصبی مختلط، فیبرومیالژیا و درد سرطان وجود دارد.

افسردگی 

اگرچه اثر کتامین گذراست، ولی یک داروی ضدافسردگی قوی و سریع‌الاثر محسوب می‌شود. انفوزیون داخل وریدی کتامین در «افسردگی مقاوم»، باعث رسیدن به خلق و خوی بهبود یافته، طی ۴ ساعت و رسیدن به اوج آن در ۲۴ ساعت می‌شود.

 یک دوز وریدی کتامین منجر به نرخ پاسخی بیش از ۶۰ درصد در ۴٫۵ ساعت اول پس از تزریق دوز (با اثر پایدار پس از ۲۴ ساعت) و بیش از ۴۰ درصد پس از ۷ روز می‌شود.

اگرچه تنها چند مطالعه مقدماتی برای مقدار دوز بهینه وجود دارد، شواهد نشان می‌دهد که دوز ۰٫۵ میلی‌گرم بر کیلوگرم، طی ۴۰ دقیقه نتیجه مطلوبی را نشان می‌دهد. اثر ضد افسردگی کتامین در روز هفتم کاهش می یابد و در بیشتر افراد در عرض ۱۰ روز عود می‌کند، اگرچه برای اقلیت قابل توجهی، بهبود ممکن است ۳۰ روز یا حتی بیشتر طول بکشد.

چالش اصلی درمان کتامین برای افسردگی زمانی است که اثر ضد افسردگی منقضی می‌شود. به نظر می‌رسد درمان نگهدارنده با کتامین (از یک‌بار در دو هفته تا دوبار در هفته) گزینه امیدوارکننده‌ای باشد، ولی شواهد برای توصیه قطعی آن کافی نیست.

 کتامین ممکن است افکار خودکشی را تا سه روز پس از تزریق کاهش دهد.

کتامین برای استفاده به عنوان یک داروی ضد افسردگی تایید نشده‌است، اما شبکه کانادایی برای درمان خلق‌وخو و اضطراب (CANMAT) آن را به عنوان یک درمان خط سوم برای افسردگی توصیه می‌کند. یکی از انانتیومر های کتامین، اسکتامین است که از آن به‌عنوان اسپری بینی برای «افسردگی مقاوم به درمان» در ایالات متحده آمریکا و جاهای دیگر استفاده می‌شود.

یک فراتحلیل مقایسه‌ای کارآزمایی‌های بالینی نشان می‌دهد که اثربخشی کتامین داخل وریدی نسبت به اسکیتامین داخل بینی، پاسخ کلی و میزان بهبودی بیشتر و تعداد ترک تحصیلی‌های کمتری دارد. کتامین ممکن است برای افسردگی دوقطبی مؤثر باشد، اما اطلاعات مبنی‌بر استفاده از آن برای این نوع افسردگی کم است.

تجربه نزدیک به مرگ این ماده بیهوشی

اکثر افرادی که توانسته‌اند رویاهای خود را در حین بیهوشی به‌خاطر بسپارند، تجربه نزدیک به مرگ (NDE) را گزارش می‌دهند. کتامین می‌تواند ویژگی‌هایی را که معمولاً با NDEها مرتبط هستند را بازتولید کند. یک مطالعه در مقیاس بزرگ در سال ۲۰۱۹ نشان داد که گزارش‌های مکتوب تجربیات کتامین در مقایسه با سایر گزارش‌های مکتوب تجربیات دارویی، شباهت زیادی به گزارش‌های مکتوب NDE دارند.

تشنج این ماده بیهوشی

کتامین گاهی اوقات در درمان وضعیت‌های صرعی که به اندازه کافی به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهد، استفاده می شود. البته شواهد محدودی به نفع درمان صرع توسط کتامین وجود دارد.

منع مصرف این ماده بیهوشی

موارد اصلی منع مصرف از کتامین:

• بیماری قلبی-عروقی شدید مانند آنژین ناپایدار یا فشار خون بالا کنترل شده
• افزایش فشار درون‌جمجمه‌ای یا داخل چشم. در منع مصرف هر دوی این موارد بحث‌های زیادی وجود دارد.
• روان‌پریشی ضعیف کنترل‌شده
• بیماری‌های شدید کبد مثل سیروز
• بارداری
• اختلال سوءمصرف مواد فعال (برای تزریق سریالی کتامین)
• سن کمتر از ۳ ماه

موارد منع مصرف و هشدار کتامین

کتامین یک بی حس کننده بسیار قوی است که می‌تواند آسیب‌های جدی ایجاد کند. مصرف کتامین می‌تواند کشنده باشد، به خصوص اگر با سایر داروها مخلوط شود.

کتامین ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهد. این می‌تواند فرد را گیج و آشفته کند. همچنین هذیان آور بوده و باعث قطع ارتباط فرد با واقعیت می‌شود. داروی کتامین می‌تواند باعث ایجاد احساس بیماری شود و به حافظه کوتاه مدت و بلند مدت آسیب برساند.

به دلیل از دست دادن احساسات بدن، فلج شدن ماهیچه‌ها و از دست دادن تماس ذهن با واقعیت، می‌توانید باعث صدمه زدن به خود یا آسیب دیدن دیگران شود.

کتامین با نیاز فوری و مکرر به ادرار کردن می‌تواند باعث مشکلات جدی مثانه شود. این می‌تواند بسیار دردناک باشد. ادرار ممکن است به خون آلوده شود. اگرچه قطع مصرف کتامین می‌تواند کمک کننده باشد، اما گاهی اوقات آسیب آنقدر جدی است که مثانه نیاز به ترمیم جراحی یا حتی برداشتن دارد. دستگاه ادراری، از کلیه ها تا مثانه نیز می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد و بی اختیاری ادرار نیز ممکن است ایجاد شود.

درد شکمی، که گاهی اوقات «کرامپ» نامیده می‌شود، توسط افرادی که برای مدت طولانی کتامین مصرف کرده‌اند، گزارش شده است.

شواهدی از آسیب کبدی ناشی از مصرف منظم و سنگین کتامین در حال ظهور است. افزایش فشار داخل جمجمه نیز از جمله دیگر عوارض استفاده این دارو بدون تجویز پزشک است.

نقص های شناختی یا فکری، ممکن است در کودکان رخ دهد.

نکات قبل از مصرف داروی کتامین

راه هایی وجود دارد که می‌تواند خطرات مرتبط با استفاده از کتامین را کاهش دهد:

• با دوز کمتر شروع کنید تا زمانی که بدانید دارو چه تأثیری بر شخص شما می‌گذارد. نتیجه مصرف به دلیل عواملی مانند وزن، تحمل و متابولیسم، برای همه متفاوت خواهد بود.
• از مخلوط کردن سایر داروها با کتامین به ویژه الکل خودداری کنید.
• پس از مصرف دارو از رانندگی، کار با ماشین آلات یا شنا خودداری کنید زیرا کتامین هماهنگی مغز را مختل می‌کند.

عوارض کتامین

هیچ سطح امنی برای مصرف مواد مخدر وجود ندارد. استفاده از هر دارویی همیشه با خطراتی همراه است. مهم است که هنگام مصرف هر نوع دارویی مراقب باشید.

کتامین بر همه افراد به طور متفاوتی تأثیر می گذارد. این عوارض بر اساس فاکتورهای زیر در هر فرد متفاوت است:

• وزن و سلامتی
• میزان عادت به دارو
• داروهای دیگر مصرفی همزمان با کتامین
• دوز مصرف
• قدرت دارو

اثرات زیر ممکن است تجربه شود:

• احساس جدا شدن از بدن (سقوط)
• توهمات بینایی و شنوایی
• سردرگمی
• افزایش ضربان قلب و فشار خون
• گفتار نامفهوم
• تاری دید
• اضطراب، وحشت و خشونت
• استفراغ
• از دست دادن حافظه
• احساس درد

استفاده منظم از کتامین در نهایت ممکن است باعث موارد زیر شود:

• فلاش بک به گذشته
• حس بویایی ضعیف
• تغییرات خلقی و شخصیتی، افسردگی
• حافظه، تفکر و تمرکز ضعیف
• عملکرد غیر طبیعی کبد یا کلیه
• سندرم مثانه کتامین
• درد شکم
• نیاز به استفاده بیشتر برای رسیدن به همان اثر
• وابستگی به کتامین

مصرف غیر مجاز کتامین

کتامین باعث می شود افراد احساس جدایی از محیط و بدن خود داشته باشند، درد را کاهش داده و توهم ایجاد می‌کند. این نتایج منجر به استفاده نامناسب از آن شده است. کتامین همچنین باعث می شود که افراد از رویدادهایی که در زمانی که تحت تأثیر آن هستند هیچ خاطره ای نداشته باشند. جوانان باید بدانند که استفاده از این دارو بدون تجویز پزشک و صرفا تفریحی به هیچ وجه ایمن نیست. این دارو می‌تواند عوارض جبران ناپذیری برای بدن داشته باشد.

مصرف کتامین به صورت غیر مجاز ایمن نیست زیرا می تواند به سلامت و سایر جنبه های زندگی آسیب برساند. عوارض و خطرات آن می تواند آنقدر شدید باشد که باعث مرگ شود.

تداخلات دارویی کتامین

تداخلات دارویی نامطلوب زیر ممکن است:

• تئوفیلین (Theo 24) یا آمینوفیلین (Norphyl): این داروها انسداد راه هوایی را در افراد مبتلا به آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه درمان می‌کنند. مصرف یکی از آنها همراه با کتامین ممکن است آستانه تشنج را کاهش دهد که خطر آن را افزایش می دهد.
• وازوپرسین (واسوسترریک): این دسته از داروها عروق خونی را منقبض می‌کنند و به درمان فشار خون پایین کمک می‌کنند. از آنجایی که کتامین نیز این اثر را دارد، پزشک باید دوز کمتری برای جلوگیری از خطرات انقباض بیش از حد عروق خونی تجویز کند.
• داروهای تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی (CNS): CNS از مغز و نخاع تشکیل شده است. داروهایی که عملکرد CNS را سرکوب می‌کنند شامل بنزودیازپین ها هستند. داروهای ضد اضطراب مانند دیازپام (والیوم) یا مسکن‌های مخدر مانند اکسی کدون از جمله آن هستند. مصرف یکی از اینها با کتامین ممکن است منجر به کما و مرگ شود.

جدای از تداخلات دارویی فوق، یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ گزارش می‌دهد که مصرف کتامین با محرک‌های شبه آمفتامین می‌تواند اثرات نامطلوبی ایجاد کند. آمفتامین‌ها ممکن است اختلالات فکری مرتبط با کتامین را بدتر کنند.

فردی که کتامین مصرف می کند باید قبل از مصرف هر گونه داروی بدون نسخه با پزشک خود مشورت کند.

لازم به ذکر است هیچ فرد مبتلا به اختلال سوء مصرف الکل یا مسمومیت با الکل نباید کتامین را حتی در دوزهای تجویز شده توسط پزشک مصرف کند. زیرا می‌تواند باعث مرگ شود. الکل و کتامین هر دو مضعف سیستم عصبی مرکزی هستند، بنابراین اثرات ترکیبی آنها خطرناک است.

آیا مصرف کتامین برای افسردگی موثر است؟

آزمایشات و مطالعات بالینی کتامین را به عنوان یک درمان برای افسردگی ارزیابی و بررسی کرده‌اند. پتانسیل این دارو به عنوان درمانی برای افسردگی ضد افکار خودکشی تشخیص داده شده است. پس از انجام برخی مطالعه تاثیر آن در درمان افسردگی مقاوم به درمان و سایر شرایط دیده شده است.

برخی از سلول‌های عصبی (نورون ها) در مغز که در خلق و خوی نقش دارند از یک ماده شیمیایی (انتقال دهنده عصبی) به نام گلوتامات برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. سلول‌های عصبی به گیرنده‌های گلوتامات نیاز دارند. در مغز برخی از افراد مبتلا به افسردگی، سلول‌های عصبی دیگر با گلوتامات ارتباط برقرار نمی‌کنند. گوییگیرنده های گلوتامات غیرفعال یا ضعیف شده اند. اما پس از دریافت کتامین توسط افراد مبتلا به این مشکل خاص، این اتصالات سلول‌های عصبی با گیرنده های جدید گلوتامات تقویت می‌شود. اثر دارو بر گیرنده های گلوتامات منجر به رشد مجدد و فعال کردن سیناپس‌ها به توانایی مغز برای تغییر کمک می‌کند، که ممکن است به خروج از افسردگی کمک کند.

کتامین به اشکال مختلفی وجود دارد. FDA کتامین وریدی را برای افسردگی تایید نکرده است تنها چیزی که به عنوان داروی افسردگی تایید شده است، اسپری بینی به نام اسکتامین (Spravato) است. این دارو برای بزرگسالانی است که قرص های ضد افسردگی به آنها کمکی نکرده یا قصد خودکشی دارند ممکن است تجویز شود. اسکتامین در مطب پزشک یا در کلینیک دریافت می‌شود. فرد همچنین به مدت ۲ ساعت پس از دوز باید تحت مراقبت پزشکی باشد. برای افسردگی شدید، بیماران معمولاً دو بار در هفته به مدت ۱ تا ۴ هفته از اسپری بینی استفاده می‌کنند.

آیا مصرف کتامین اعتیاد آور است ؟

به دلیل اثرات تسکین دهنده و روانی آن، می‌تواند باعث وابستگی، نیاز به مصرف دوزهای بالاتر برای رسیدن به همان اثر و اعتیاد شود. ترک کتامین پس از مدت طولانی چالش برانگیز است. زیرا بدن باید به عملکرد بدون آن عادت کند. علائم اعتیاد به این دارو عبارتند از:

• میل به کتامین
• بی اشتهایی
• خستگی
• لرز، عرق کردن
• بی قراری، لرزش
• کابوس، اضطراب، افسردگی
• ضربان قلب نامنظم و سریع