غول‌های علم در حاشیه نوبل: از درمان چاقی تا توالی‌یابی DNA /دستاوردهایی که از گرفتن جایزه نوبل جا ماندند!

نگار علی- در آستانه اعلام جوایز علمی نوبل، هیجان و گمانه‌زنی در محافل علمی به اوج خود می‌رسد. این جوایز، که از بیش از یک قرن پیش به وصیت آلفرد نوبل تأسیس شدند، قله افتخار برای هر دانشمندی محسوب می‌شوند. با این حال، با وجود اهمیت بی‌بدیل این جایزه، محدودیت‌های ذاتی آن (مانند لزوم انتخاب حداکثر سه نفر برای هر رشته و سری بودن روند انتخاب) سبب شده است تا برخی از بزرگترین و تأثیرگذارترین دستاوردهای علمی که زندگی میلیون‌ها انسان را تغییر داده‌اند، همچنان از دریافت این افتخار بازبمانند. این گزارش به پنج پیشرفت علمی و پزشکی اشاره دارد که کارشناسان آن‌ها را شایسته دریافت جایزه نوبل می‌دانند.

پیش‌بینی برندگان جوایز نوبل فیزیک، شیمی و فیزیولوژی یا پزشکی همواره دشوار است؛ چرا که فهرست نامزدها و جزئیات روند انتخاب برای ۵۰ سال از دید عموم پنهان می‌ماند. با این حال، جایگاه یک نوآوری در جامعه علمی را می‌توان با معیارهایی مانند تعداد ارجاعات علمی یا دریافت جوایز معتبر دیگر سنجید. در شرایطی که نیاز به تقدیر از تحقیقات علمی بزرگ جهان هرگز تا این حد جدی نبوده است، کمیته نوبل با کوهی از اکتشافات شایسته روبه‌رو است که هر یک پتانسیل تعریف یک دوره جدید در دانش بشر را داشته‌اند.

دستاوردهایی با پتانسیل دگرگون‌سازی جهانی

تحول در درمان چاقی و دیابت (داروهای GLP-1)

توسعه داروهایی که از هورمون GLP-1 تقلید می‌کنند، مانند «سماگلوتید» (با نام تجاری اوزمپیک و ویگووی)، یک نقطه عطف در حوزه سلامت محسوب می‌شود. در جهان امروز که از هر هشت نفر، یک نفر با معضل چاقی دست و پنجه نرم می‌کند، این داروها با کاهش قند خون و مهار مؤثر اشتها، نه تنها به درمان دیابت نوع ۲ کمک کرده‌اند، بلکه دریچه‌ای تازه به سوی مبارزه با اپیدمی چاقی گشوده‌اند.

تیمی متشکل از سوتلانا موجسوف، دکتر جوئل هابنر و لوته بیره کنودسن که نقش محوری در شناسایی، سنتز و تبدیل این هورمون به یک داروی مؤثر داشتند، اخیراً برنده جایزه معتبر «لاسکِر» ۲۰۲۴ شدند؛ جایزه‌ای که در بسیاری از موارد به عنوان پیش‌بینی‌کننده دریافت نوبل تلقی می‌شود و بر شایستگی این کشف تأکید می‌کند.

گام‌های نخستین در محاسبات کوانتومی

حوزه نوظهور و پرهیاهوی محاسبات کوانتومی مدتی است که مورد توجه کارشناسان نوبل قرار دارد. این فناوری که بر پایه واحدهای اطلاعاتی موسوم به «کیوبیت» بنا شده است، آینده فناوری اطلاعات را متحول خواهد کرد. دیوید پی. دیوینچنزو و دانیل لاس، دو فیزیکدان برجسته، به دلیل مقاله کلیدی خود در سال ۱۹۹۸ که استفاده از کیوبیت‌ها را به عنوان مکانیسم اصلی برای ساخت کامپیوتر کوانتومی معرفی کرد، از نامزدهای اصلی برای دریافت این جایزه هستند. مقاله آن‌ها با نزدیک به ۱۰ هزار ارجاع علمی، شاهدی بر اهمیت بنیادین این کشف در فیزیک نظری است.

درمانی نوین برای فیبروز کیستیک

بیماری ژنتیکی فیبروز کیستیک (CF) که سال‌ها به عنوان یک بیماری کشنده تلقی می‌شد، اکنون به لطف نوآوری‌های علمی، به یک بیماری قابل مدیریت تبدیل شده است. این دستاورد حاصل کار مشترک سه دانشمند است: دکتر مایکل جِی. ولش که عملکرد پروتئین معیوب زیربنای این بیماری را کشف کرد؛ و خسوس (تیتو) گونزالس و پاول نگولسکو که راهی برای تصحیح این پروتئین پیدا کردند و در نهایت به یک داروی ترکیبی نجات‌بخش رسیدند. این تیم در سال ۲۰۲۵ جایزه بالینی لاسکر را کسب کرده‌اند که نشان از تأثیر عمیق کار آن‌ها بر امید به زندگی بیماران دارد.

میکروبیوم روده: کشف فرمانروایان پنهان سلامت انسان

درک نحوه تعامل تریلیون‌ها میکروب ساکن در بدن انسان (که مجموعاً میکروبیوم نامیده می‌شوند) با سلول‌های انسانی، یک انقلاب زیستی است. دکتر جفری گوردون در دانشگاه واشنگتن، پیشگام این حوزه است. او با تحقیقات خود نشان داد که میکروبیوم روده نقش حیاتی در سلامت انسان، به ویژه در مورد سوءتغذیه (که نزدیک به ۲۰۰ میلیون کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد)، ایفا می‌کند و در حال توسعه مداخلات غذایی هدفمند برای بهبود سلامت روده است. تأثیر فراگیر این یافته‌ها بر حوزه‌های پزشکی و تغذیه، اهمیت تقدیر از آن را دوچندان می‌کند.

توالی‌یابی نسل بعد DNA: شکستن دیوار هزینه و زمان

اگرچه پروژه بزرگ نقشه‌برداری از ژنوم انسان خود شاهکاری عظیم بود، اما تعداد زیاد محققان درگیر، مانع بزرگی برای اهدای نوبل به آن محسوب می‌شود. در مقابل، فناوری‌های توالی‌یابی نسل بعد DNA، که توسط شیمی‌دانانی چون شانکار بالاسوبرامانیان و دیوید کلنرمن و بیوفیزیکدانی چون پاسکال مایر توسعه یافتند، به تنهایی سزاوار توجه هستند. پیش از ابداع آن‌ها، توالی‌یابی کامل یک ژنوم ماه‌ها زمان می‌برد و میلیون‌ها دلار هزینه داشت؛ امروزه این فرآیند در عرض یک روز و با هزینه چند صد دلار انجام می‌شود. این پیشرفت انقلابی، زمینه‌های پزشکی فردمحور، ژنتیک و پزشکی قانونی را متحول کرده است.

اعلام برندگان نوبل در روزهای آتی، فرصتی برای تجلیل از برجسته‌ترین ذهن‌های جهان خواهد بود. با این حال، نگاه به این پنج دستاورد و سابقه دریافت جوایز مهم دیگر توسط محققان این حوزه‌ها، یک واقعیت را یادآوری می‌کند: محدودیت‌های سنتی نوبل، با شتاب و ماهیت جمعی علم مدرن، در حال اصطکاک است.

علم روز به روز بیشتر به سمت همکاری‌های بزرگ پیش می‌رود و این سوال باقی می‌ماند که آیا نهادهای متولی این جایزه، سازوکار خود را برای به رسمیت شناختن عظمت واقعی این انقلاب‌های علمی، به‌روز خواهند کرد یا خیر؟ اهمیت این اکتشافات، فراتر از هر جایزه‌ای، در تأثیرگذاری مستقیم آن‌ها بر زندگی روزمره و سلامت جامعه جهانی نهفته است.

منبع: CNN

۲۲۷۲۲۷