سندرم پیش از قاعدگی (PMS) چیست؟
در طول سال‌ها، پژوهش‌های متعددی درباره سندرم پیش از قاعدگی (PMS) انجام شده، اما حقیقت آن‌گونه که باید روشن نشده است. تازه‌ترین یافته‌ها نشان می‌دهد تغییرات رفتاری زنان پیش از قاعدگی نه نتیجه «نابه‌سامانی هورمونی»، بلکه واکنشی طبیعی و زیستی به چرخه بدن است. این مقاله بر اساس پژوهش‌های دکتر سارا ای. هیل، استاد روان‌شناسی دانشگاه تگزاس کریستین، به بررسی واقعیت‌های علمی پشت PMS و راه‌های مدیریت طبیعی آن می‌پردازد.
چرا پریود شدم اما خونریزی ندارم؛ ۹ علت اصلی کم‌شدن خون پریود
سندرم پیش از قاعدگی چیست؟
سندرم پیش از قاعدگی ترکیبی از تغییرات فیزیکی، روانی و رفتاری است که معمولاً در دو هفته پایانی چرخه قاعدگی، یعنی در «فاز لوتئال»، بروز می‌کند. زنان در این دوره ممکن است احساس خستگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و تمایل شدید به خوردن داشته باشند. برآوردها نشان می‌دهد بین ۷۵ تا ۹۰ درصد زنان در سن باروری نوعی از PMS را تجربه می‌کنند.
با این حال، دکتر هیل معتقد است که از دیدگاه تکاملی منطقی نیست که چنین پدیده‌ای صرفاً یک «اختلال» مادرزادی تلقی شود؛ چراکه ویژگی‌هایی که مانع بقا یا تولیدمثل می‌شوند، در گذر زمان حذف می‌شوند. این محقق برنده جایزه، در تحقیقات خود دریافت که هورمون کلیدی این مرحله، یعنی پروژسترون، که برای بارداری حیاتی است، در واقع باید احساس آرامش ایجاد کند، نه ناراحتی.
نقش هورمون‌ها در چرخه زنانه
در نیمه دوم چرخه، یعنی فاز لوتئال، سطح پروژسترون به شدت افزایش می‌یابد؛ در حالی‌که استروژن کاهش پیدا می‌کند. در این دوره، بدن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. تغییرات سریع هورمونی در این فاز می‌تواند باعث نوسانات خلقی و احتباس مایعات شود. با این حال، برخلاف باور عمومی، هورمون‌ها «از کنترل خارج» نیستند؛ بلکه تغییراتشان الگو و نظم خاصی دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد درباره تأثیر استروژن، سه برابر بیش از پروژسترون مقاله علمی منتشر شده است. این نابرابری سبب شده دانش ما از تأثیر واقعی فاز لوتئال بر سلامت زنان ناقص بماند. دکتر هیل تأکید می‌کند که این کم‌توجهی، باعث برداشت نادرست از سندرم پیش از قاعدگی شده است؛ در حالی‌که این فاز، بخشی طبیعی و حیاتی از وضعیت زنانه است، نه یک بیماری.
او می‌گوید:
اگر مردان دو هفته از هر ماه دچار چنین علائمی می‌شدند، احتمالاً علم پزشکی سال‌ها پیش راه‌حل آن را یافته بود. اما در مورد زنان، این وضعیت طبیعی تلقی شده و در نتیجه سال‌ها نادیده گرفته شده است.
تغییرات رفتاری و عاطفی در فاز لوتئال
افزایش پروژسترون بدن را به سمت حالت آرام‌تر و کم‌انرژی‌تری سوق می‌دهد. این تغییر بی‌هدف نیست؛ بلکه تلاشی طبیعی برای صرفه‌جویی در انرژی و آماده‌سازی بدن برای بارداری است. با آزاد شدن ماده آلوپرگنانولون، مغز واکنش‌پذیری خود را کاهش می‌دهد و احساس خواب‌آلودگی یا کم‌تحرکی افزایش می‌یابد.
در عین حال، مغز در این مرحله به تهدیدات حساس‌تر می‌شود. مطالعاتی در مجله Hormones and Behaviour در سال ۲۰۱۸ نشان داده است زنان در این دوره حساسیت بیشتری نسبت به طردشدن یا بی‌توجهی از سوی شریک عاطفی خود دارند. این واکنش از دیدگاه تکاملی منطقی است، زیرا بدن در آستانه بارداری تمایل دارد امنیت رابطه را حفظ کند. بنابراین ممکن است رفتارهایی که در هفته‌های اول چرخه بی‌اهمیت جلوه می‌کنند، در هفته سوم و چهارم باعث نگرانی شوند.
پژوهشی دیگر در Evolution and Human Behaviour نشان داده است که زنان در این فاز چهره‌های خنثی را اغلب منفی‌تر تفسیر می‌کنند. علت این است که پروژسترون حساسیت آمیگدالا، ناحیه‌ای از مغز که واکنش‌های هشداردهنده را تنظیم می‌کند، را افزایش می‌دهد.
گرسنگی و تغییرات متابولیک
در دوره پیش از قاعدگی، بسیاری از زنان افزایش اشتها و میل شدید به غذاهای خاص را تجربه می‌کنند. پژوهش‌های منتشرشده در Journal of Abnormal Psychology نشان می‌دهد بیشترین میزان پرخوری و تمایل به خوردن در این مرحله رخ می‌دهد. با این حال این مسئله نشانه ضعف اراده نیست، بلکه پاسخی طبیعی به تغییرات متابولیکی است.
در فاز لوتئال، ضربان قلب، تنفس و مصرف انرژی در حالت استراحت افزایش می‌یابد و بدن حدود ۱۱ درصد کالری بیشتری می‌سوزاند. در نتیجه، زنان به طور طبیعی به ۱۴۰ تا ۱۷۵ کالری اضافه‌تر در روز نیاز دارند. کمبود کالری در این مرحله می‌تواند منجر به افت قند خون، تحریک‌پذیری و پرخوری احساسی شود.
دکتر هیل می‌گوید:
اعتماد به حس گرسنگی در این مرحله به سلامت هورمونی کمک می‌کند. رژیم‌های سخت، روزه‌داری طولانی یا ورزش سنگین بدون تأمین کالری کافی، ممکن است تعادل هورمونی را مختل کرده و احساس PMS را تشدید کند.
کاهش میل جنسی و تغییر در نیازهای احساسی
در فاز لوتئال، بسیاری از زنان کاهش میل جنسی را گزارش می‌کنند. اما این کاهش به معنای سردی عاطفی نیست. افزایش پروژسترون تمایل به برقراری رابطه عمیق‌تر و احساسی‌تر با شریک زندگی را تقویت می‌کند.
پژوهشی در دانشگاه نیومکزیکو نشان داده است که زنانی که احساس می‌کردند شریک زندگی‌شان کمتر در رابطه سرمایه‌گذاری می‌کند، در این مرحله میل بیشتری به رابطه جنسی داشتند تا پیوند عاطفی را حفظ کنند. در مقابل، زنان دارای رابطه پایدارتر تمایلشان به رابطه جنسی در این مرحله کاهش می‌یابد، زیرا تمرکز بدن روی ثبات و امنیت روانی است.
تشدید بیماری‌ها در فاز پیش از قاعدگی
یکی از یافته‌های کمتر شناخته‌شده این است که بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند میگرن، آسم، اگزما، سندرم خستگی مزمن، دیابت، ام‌اس و لوپوس در فاز لوتئال شدت می‌یابند. این پدیده «تشدید پیش از قاعدگی» (Premenstrual Exacerbation یا PME) نام دارد.
تقریباً نیمی از زنان مبتلا به آسم گزارش می‌دهند که علائمشان پیش از قاعدگی تشدید می‌شود. در بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) نیز کند شدن حرکات گوارشی علت افزایش ناراحتی است.
پروژسترون با تغییر انتقال‌دهنده‌های عصبی درد، آستانه تحمل را کاهش می‌دهد. از دیدگاه زیستی، این واکنش برای حفاظت از بدن در دوران احتمالی بارداری طراحی شده است.
افزون بر این، پاسخ بدن به داروها نیز در این فاز تغییر می‌کند. افزایش فشار خون ناشی از پروژسترون می‌تواند نحوه جذب و متابولیسم دارو را تغییر دهد. به عنوان نمونه، داروی «تئوفیلین» (Theophylline) که برای آسم و بیماری انسدادی ریه به کار می‌رود، در فاز لوتئال آهسته‌تر متابولیزه می‌شود و اثر طولانی‌تری دارد.
همچنین اثرات آرام‌بخش پروژسترون موجب می‌شود زنان در این مرحله به دوز کمتری از داروی بی‌هوشی نیاز داشته باشند. به گفته دکتر هیل، این موارد نشان می‌دهد زنان در درمان‌های دارویی باید متناسب با چرخه قاعدگی مورد ارزیابی قرار گیرند، اما علم پزشکی هنوز به این تفاوت‌ها بی‌توجه است.
راه‌های طبیعی برای کنترل سندرم پیش از قاعدگی
به گفته دکتر هیل، کنترل مؤثر PMS نه با دارو، بلکه با درک و حمایت از بدن ممکن است. رعایت تغذیه طبیعی، ورزش منظم و دریافت نور خورشید از مهم‌ترین عوامل تعادل هورمونی هستند.
او چند مکمل مفید را نیز با تأکید بر لزوم مشورت با پزشک پیشنهاد می‌کند:
- گیاه پنج‌انگشت (Chasteberry): گیاهی با کاربرد دیرینه در حفظ تعادل هورمونی زنان که می‌تواند به کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی کمک کند.
- منیزیم: برای تولید پروژسترون ضروری است. منابع غذایی آن شامل مغزها، اسفناج، لوبیا سیاه، برنج قهوه‌ای و ماهی سالمون است.
- اسیدهای چرب امگا–۳: به بهبود خلق‌و‌خو در زنان دچار علائم PMS کمک می‌کند.
- گیاه خارخاسک (Tribulus Terrestris): در طب سنتی چین برای افزایش میل جنسی زنان در دوره‌های تغییر هورمونی کاربرد داشته و پژوهش‌‌ها اثر مثبت آن را تأیید کرده‌اند.
دکتر هیل نتیجه می‌گیرد که سندرم پیش از قاعدگی در واقع «نیمه دیگر طبیعت زنانه» است؛ دوره‌ای که بدن نیاز به مراقبت و تغذیه خاص دارد، نه سرکوب یا درمان دارویی. با درک این چرخه و احترام به نیازهای آن، می‌توان تعادل عاطفی، انرژی و سلامت عمومی را بازیافت.
لزوم بازنگری در درک ما از بدن زنان
پژوهش‌های دکتر سارا ای. هیل نشان می‌دهد نگاه سنتی به سندرم پیش از قاعدگی (PMS) نیاز به بازنگری دارد. این وضعیت نه بیماری است و نه نشانه ضعف، بلکه مرحله‌ای طبیعی از عملکرد بدن زنانه است که نیازمند تغذیه مناسب، استراحت و آگاهی بیشتر است. درک علمی از نقش پروژسترون و دیگر هورمون‌ها، می‌تواند راه را برای رویکردی انسانی‌تر و مؤثرتر در مراقبت از سلامت زنان هموار کند.
