رد پای امریکا در قرارداد دوجانبه هند با ایران جهت بهره برداری از بندر چابهار

متن پیش رو در اقتصاد نیوز منتشر شده و بازنشر آن در صفحه فردا به معنای تایید آن نیست.

ناظران با اشاره به عزم هند برای اجرایی کردن پروژه چابهار آن هم در میانه تحریم های آمریکا این ادعا را مطرح می کنند که دهلی نو با رضایت ضمنی واشنگتن در این مسیر گام برداشته؛ پروژه ای که به معنای گشوده شدن دروازه های تجارت میان دهلی نو و کابل قلمداد می شود.

 ایندیا پورتس گلوبال (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران قرارداد بلندمدت دوجانبه بندر چابهار را امضا کردند که به موجب آن امکان بهره برداری از پایانه بندر شهید بهشتی در پروژه توسعه بندر چابهار برای مدت یک دوره ده ساله فراهم شد. به نوشته بیزینس استاندارد، قرارداد دوجانبه 10 ساله هند با ایران جهت بهره برداری از بندر چابهار احتمالاً سرمایه گذاری حدود 370 میلیون دلاری را به همراه خواهد داشت که شامل سرمایه گذاری مستقیم 120 میلیون دلاری هند برای توسعه زیرساخت ها و 250 میلیون دلار خط اعتباری به ایران است.

چرایی توقف پروژه چابهار

سال 2018 ایندیا پورتس گلوبال بخشی از عملیات مرتبط با پایانه شهید بهشتی را بر عهده گرفت. اما هند به دنبال بهره برداری از این بندر بر اساس یک توافق کوتاه مدت بود که باید به طور دوره ای تمدید می شد. به باور تحلیلگران، دو مولفه توافق کوتاه مدت و تنش های ژئوپلیتیکی ایران، شرکت های کشتیرانی و سرمایه گذاران را در باب سرمایه گذاری در چابهار درگیر تردیدهایی جدی کرده بود.قرارداد بلندمدت بهره برداری و مدیریت بندر چابهار سال ها در دست اجرا بود که بنا به دلایل مختلف اجرایی نشد. مذاکرات بین هند و ایران پس از مخالفت تهران با چارچوب داوری بین المللی به بن بست رسید. با این حال، اکثر بندهای این توافق، از جمله داوری، که محل مناقشه بود، اکنون مورد توافق قرار گرفته است.

فعلا آمریکا هشدار داده که هر کشوری که با ایران مراودات تجاری داشته باشد، با «خطر احتمالی تحریم‌ها» روبرو خواهد شد. این هشدار علیرغم معافیت بندر چابهار از تحریم های آمریکا مطرح شد.هند در زیرساخت‌های بندر چابهار سرمایه‌گذاری کرده و برای ارتقای امکانات این منطقه مشارکت داشته تا آن را به یک مسیر ترانزیتی مناسب برای کالاهای هندی به مقصد افغانستان و آسیای مرکزی تبدیل کند. در حالی که هند از سال 2003 بازیگر کلیدی در توسعه چابهار قلمداد شده، تحریم‌های آمریکا علیه ایران به دلیل برنامه هسته‌ای این کشور، توسعه این بندر را کند کرده است. هرچند ماه نوامبر 2018، ایالات متحده هند را از تحریم‌های خاص برای توسعه بندر چابهار و ساخت خط ریلی که آن را به افغانستان متصل می‌کند، معاف کرده بود.

گشودن دروازه تجارت میان هند و افغانستان

تصمیم دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا مبنی بر اعطای معافیت، که به تازگی تحریم های سختی را علیه ایران اعمال کرده بود، به منزله به رسمیت شناختن نقش هند در توسعه بندر چابهار از سوی واشنگتن تلقی شد، بندری که از اهمیت راهبردی برخوردار بود. وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه خود مدعی شد که پس از بررسی های گسترده، دولت آمریکا در نوامبر 2018 بر اساس بند 1244 قانون آزادی و مبارزه با اشاعه تسلیحات اتمی ایران در سال 2012 (IFCA) استثنا محدودی را برای تعداد محدودی از فعالیت ها تعریف کرد. یکی از این موارد معافیت مرتبط با تلاش ها جهت بازسازی و توسعه افغانستان بود.بر اساس این بیانیه، این استثنا برای توسعه و بازسازی افغانستان پیش بینی شده و امکان بهره برداری از بندر چابهار در حمایت از این هدف فراهم گشته است.در آن زمان، وزارت امور خارجه گفته بود که استراتژی رئیس جمهور ایالات متحده در آسیای جنوبی بر حمایت ایالات متحده از رشد و توسعه اقتصادی افغانستان و همچنین مشارکت نزدیک آن با هند تأکید دارد.

وضعیت بندر چابهار پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سوی ایران، اتحادیه اروپا و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان (1+5) مساعد شد.بر اساس این توافق، یک رژیم کنترل و نظارت بر سطوح غنی سازی اورانیوم ایران اعمال شد.در مقابل، برخی از تحریم های اعمال شده علیه ایران برداشته شد و این امکان را برای هند فراهم کرد که سرمایه گذاری در این کشور را اجرایی کند.با این حال، دولت ترامپ مشارکت آمریکا در برجام را متوقف کرد و همه تحریم‌های آمریکا را که به موجب برجام کاهش یافته بود، بازگرداند.ایالات متحده در آگوست 2021، به طور رسمی به حضور نظامی خود در افغانستان پس از دو دهه دخالت آمریکا در حملات تروریستی 11 سپتامبر پایان داد، رخدادی که تنش های امنیتی جدی را برای منطقه به همراه داشت.بندر چابهار که یک پروژه شاخص تعریف شده میان هند و ایران است که در دهانه خلیج عمان واقع شده و مسیر جایگزین برای تجارت با افغانستان محصور در خشکی و آسیای مرکزی به هند ارائه می‌کند – در حالی که پاکستان از دسترسی زمینی به این مناطق محروم است.