اف-۳۵ یا اف-۲۲ کدام بهتر است؟

از زمان نخستین پروازشان، F-22 Raptor و F-35 Lightning II نه‌تنها عاشقان هوانوردی را شیفته خود نموده، بلکه ذهن استراتژیست‌های نظامی و تحلیلگران دفاعی را هم به خود مشغول کرده‌اند. این دو جنگنده به‌عنوان جواهرات بی‌بدیل قدرت هوایی آمریکا شناخته می‌شوند و اغلب به‌عنوان نماد نسل پنجم فناوری جنگنده با هم مقایسه می‌شوند. هرچند هر دو از ویژگی‌های مشترکی چون پنهانکاری، آویونیک پیشرفته و مانورپذیری بالا برخوردارند، اما مأموریت‌ها، طراحی‌ها و آینده آن‌ها در میدان نبرد مدرن هوایی به‌شکلی چشمگیر از هم متمایز است.

برخلاف بسیاری از مقایسه‌های ساده، این مقاله تنها به تفاوت‌های فنی نمی‌پردازد، بلکه ریشه‌های تاریخی و اهمیت عملیاتی این دو جنگنده را نیز بررسی می‌کند. در واقع، داستان F-22 و F-35، بخشی از روایت تکامل هوانوردی نظامی آمریکا از اواخر قرن بیستم تا امروز است؛ از واپسین دهه‌های جنگ سرد تا عصر کنونی جنگ‌های شبکه‌محور.

مسیر رسیدن به برتری پنهانکارانه

ریشه‌های تولد F-22 و F-35 به تلاش‌های نیروی هوایی آمریکا در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که هدف اصلی، پیشی گرفتن از فناوری‌های پدافندی شوروی بود. ورود جنگنده پنهانکار F-117 Nighthawk در سال ۱۹۸۱ نقطه عطفی بزرگ در نبردهای هوایی محسوب می‌شد. برای نخستین‌بار، یک هواپیما می‌توانست به‌جای سرعت بیشتر یا ارتفاع بالاتر پرواز، از دید رادارها پنهان بماند. موفقیت F-117 در جنگ خلیج فارس نیز این واقعیت را تثبیت کرد که پنهانکاری اکنون استاندارد تازه برای بقا در میدان نبرد است.

شرکت لاکهید مارتین که به سرعت به رهبر فناوری پنهانکاری بدل شد، با F-117 جایگاه خود را تثبیت کرد و سپس در همکاری با نورثروپ گرومن با ساخت بمب‌افکن B-2 Spirit قدرتش را افزایش داد. تا اواخر دهه ۱۹۸۰، نیروی هوایی آمریکا برنامه Advanced Tactical Fighter (ATF) را کلید زد؛ رقابتی که سرانجام به تولد F-22 Raptor انجامید. در این مسیر، سه اصل جدید برای برتری هوایی تعریف شد: پنهانکاری، پرواز مافوق‌صوت بدون پس‌سوز (سوپرکروز) و مانورپذیری در تمام زوایا.

این نقطه، آغاز صعود لاکهید مارتین به‌ جایگاه برترین تولیدکننده جنگنده‌های نسل پنجم بود. پیروزی در برنامه ATF در سال ۱۹۹۱ و سپس بدست آوردن قرارداد Joint Strike Fighter (JSF) در سال ۲۰۰۱، نام لاکهید را با هواگردهای پنهانکار رزمی گره زد. نتیجه این مسیر، دو جنگنده افسانه‌ای F-22 و F-35 بود؛ نمایندگان دو چشم‌انداز متفاوت از سلطه هوایی: یکی با تمرکز بر برتری مطلق در نبرد هوابه‌هوا، و دیگری با تأکید بر چندمنظوره بودن در سطح جهانی و قابلیت همکاری ائتلافی.

F-22 Raptor – نخستین جنگنده نسل پنجمی آمریکا

F-22 Raptor رسماً در سال ۲۰۰۵ پس از دهه‌ها توسعه در قالب برنامه ATF وارد خدمت شد. این جنگنده به‌عنوان جنگنده نهایی برتری هوایی طراحی شده بود؛ هواپیمایی که می‌توانست در نبرد مستقیم هر هواگرد طراحی‌شده‌ای توسط شوروی را شکست دهد. رپتور ترکیبی از پنهانکاری منحصر‌به‌فرد، سرعت خیره‌کننده ماخ ۲ و توانایی سوپرکروز را ارائه می‌داد. این مجموعه ویژگی‌ها باعث می‌شود که رپتور تقریباً برای دشمنان غیرقابل شناسایی و غیرقابل رهگیری باشد؛ آنطور که ادعای نیروی هوایی ایالات متحده است.

در قلب طراحی رپتور، چابکی آن قرار دارد. بنا به گزارش وبسایت نشنال اینترست، F-22 به نازل‌های جهت دهی برداری پیشرانه مجهز است و می‌تواند مانورهایی انجام دهد که هیچ جنگنده عملیاتی دیگری در جهان تاکنون قادر به تقلید آن نبوده است. این برتری آیرودینامیکی در کنار پوشش‌های رادارگریز و مواد جذب‌کننده امواج راداری، آن را به حریفی مرگبار در نبردهای نزدیک یا درگیری‌های فراتر از خط دید تبدیل می‌کند. رادار پیشرفته AN/APG-77 آن، آگاهی محیطی عالی در اختیار خلبان قرار می‌دهد و سامانه‌های جنگ الکترونیک نیز بقاپذیری در محیط‌های مورد مناقشه را افزایش می‌دهد.

با وجود عملکرد خیره‌کننده، سرنوشت رپتور چیزی شد که طراحانش هرگز پیش‌بینی نکرده بودند: تولید در مقیاس محدود و کمتر از ۲۰۰ فروند. در ابتدا قرار بود ۷۵۰ فروند از این جنگنده نسل پنجمی ساخته شود، اما به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای و تغییر اولویت‌های ژئوپلیتیک پس از جنگ سرد، تولید آن به تنها ۱۸۷ فروند عملیاتی کاهش یافت. همین نادر بودن، هاله‌ای از اسرارآمیز بودن به رپتور بخشیده و آن را به حضوری اندک اما قدرتمند در زرادخانه نیروی هوایی آمریکا تبدیل کرده است.

F-35 Lightning II – جنگنده چندمنظوره جهانی

اگر F-22 نماد انحصار و سلطه تخصصی است، F-35 Lightning II درست در نقطه مقابل آن قرار می‌گیرد: جنگنده‌ای چندمنظوره، پرتیراژ و صادراتی. این هواپیما در قالب برنامه Joint Strike Fighter در دهه ۱۹۹۰ طراحی شد و بسیاری از کشورهای عضو ناتو در ساخت آن مشارکت داشتند. هدف از طراحی و معرفی آن جایگزینی طیف وسیعی از هواپیماهای در حال بازنشستگی بود؛ از F-104 Starfighter و F-16 Fighting Falcon گرفته تا AV-8B Harrier. فناوری برخاست کوتاه و نشست عمودی (STOVL) در نسخه F-35B به طور ویژه اهمیت داشت، زیرا به‌طور مستقیم جانشین توانایی برخاست و فرود عمودی Harrier افسانه‌ای محسوب می‌شد.

Lightning II در سال ۲۰۱۵ وارد خدمت شد و از آن زمان به ستون فقرات نیروهای هوایی غربی تبدیل شده است. برخلاف تمرکز F-22 بر برتری هوایی، F-35 از ابتدا به‌عنوان یک پلتفرم چندمنظوره طراحی شد؛ به‌طور هم‌زمان قادر به حمله به اهداف زمینی، شرکت در نبردهای هوایی و انجام مأموریت‌های شناسایی، مراقبت و جمع‌آوری اطلاعات. قابلیت‌های پیشرفته ترکیب حسگر و اشتراک‌گذاری شبکه‌ای داده‌ها، آن را به نوعی «مدافع میانی در آسمان» تبدیل کرده است؛ ابزاری که به نیروهای متحد امکان می‌دهد مانند یک کل هماهنگ بجنگند.

F-35 در سطح بین‌المللی به موفقیتی چشمگیر دست یافته است. بیست کشور واجد شرایط این جنگنده را سفارش داده‌اند و به‌سرعت به یک استاندارد در نیروهای هوایی ناتو و متحدان آمریکا تبدیل شده است. این هواپیما در سه نسخه عرضه می‌شود: نسخه متعارف F-35A، نسخه STOVL با توانایی برخاست و فرود عمودی F-35B، و نسخه ناوپایه F-35C که می‌تواند از روی پایگاه‌های زمینی، ناوهای تهاجمی آبی-خاکی و ناوهای هواپیمابر عملیات انجام دهد. سازگاری بالا و قیمت نسبتاً مناسب آن (در مقایسه با F-22) باعث شده است که اف-۳۵ یکی از پرتقاضاترین جنگنده‌های دوران مدرن باشد.

مقایسه مستقیم اف-۲۲ رپتور و اف-۳۵ لایتنینگ ۲

برای ناظران عادی، F-22 و F-35 اغلب شبیه به هم به نظر می‌رسند: هر دو جنگنده رادارگریزند، با پوشش خاکستری و مواد جاذب امواج راداری ساخته شده‌اند تا سطح مقطع راداری‌شان کاهش یابد، دارای طراحی زاویه‌دار و به‌وضوح متعلق به نسل پنجم‌اند. با این حال، فلسفه طراحی آنها کاملاً متفاوت است. F-22 در دوران جنگ سرد برای تضمین برتری آمریکا در نبردهای هوابه‌هوا طراحی شد. در مقابل، F-35 برای میدان‌های نبرد شبکه‌ای قرن بیست‌ویکم ساخته شده است، جایی که چندمنظوره بودن و قابلیت همکاری به اندازه عملکرد صرف اهمیت دارند.

تفاوت اصلی در نقش این دو جنگنده است. F-22 برای برتری هوایی بهینه‌سازی شده و در نبردهای سرعت‌بالا و درگیری نزدیک برتری دارد. در سوی دیگر، F-35 یک جنگنده واقعاً چندمنظوره است که توانایی‌های پیشرفته‌ای در حمله به اهداف زمینی و جمع‌آوری اطلاعات دارد. خلبانانی که با هر دو هواپیما پرواز کرده‌اند، اغلب F-22 را به‌عنوان یک «چاقوکش» (knife-fighter) و F-35 را به‌عنوان یک «مدیر میدان نبرد» توصیف می‌کنند.

مشخصات فنی اف-۲۲ رپتور و اف-۳۵ لایتنینگ ۲

هر دو جنگنده قابلیت‌های چشمگیری دارند، اما تفاوت‌های آنها بازتاب‌دهنده دوران‌ها و مأموریت‌های متفاوتی است که برایشان طراحی شده‌اند.

تفاوت‌های چشمگیر اف-۲۲ رپتور و اف-۳۵ لایتنینگ ۲

با وجود برچسب مشترک نسل پنجمی، F-22 و F-35 در چند جنبه کلیدی با هم تفاوت دارند.

مهم‌ترین موارد عبارت‌اند از:

• F-22 صرفاً برای برتری هوایی طراحی شده، در حالی که F-35 بر انعطاف‌پذیری چندمنظوره تأکید دارد.
• موتور: یک موتور Pratt & Whitney F135 برای F-35 در مقابل دو موتور Pratt & Whitney F119-PW-100 برای F-22.
• Raptor دارای توانایی سوپرکروز و بردار جهت‌دهی رانش برای چابکی بی‌نظیر است؛ در مقابل، F-35 بیشتر بر ترکیب حسگرها و جنگ شبکه‌ای متکی است.
• تولید F-22 در ۱۸۷ فروند متوقف شد، اما F-35 در هزاران فروند در سراسر جهان ساخته خواهد شد.
• تنها F-35 دارای نسخه‌های ناوپایه و STOVL است، که آن را برای نیروی دریایی و تفنگداران دریایی ایالات متحده و متحدانش مناسب می‌کند.
• F-22 تنها در خدمت ایالات متحده باقی مانده، در حالی که F-35 به طور گسترده صادر شده و ستون فقرات توان هوایی ناتو را تشکیل می‌دهد.

این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که این دو جنگنده، با وجود ظاهر مشابه و مقایسه‌های مکرر، نقش‌های استراتژیک کاملاً متفاوتی دارند.

دو اسطوره، دو آینده

F-22 Raptor و F-35 Lightning II رقیب یکدیگر نیستند، بلکه دو اسطوره مکمل از برتری هوایی آمریکا محسوب می‌شوند. رپتور همچنان در توانایی هوابه‌هوای صرف بی‌رقیب است؛ نگهبانی مرگبار که برای جهانی ساخته شد که از هجوم جنگنده‌های شوروی بیم داشت. در مقابل، لایتنینگ ۲ یک کارگر جهانی است که برای یک محیط شبکه‌ای و چندمنظوره طراحی شده؛ محیطی که معرف جنگ در قرن ۲۱ است.

هر دو جنگنده در دهه‌های آینده به خدمت ادامه خواهند داد، اما آینده‌شان متفاوت است. F-22 با تولید محدود خود، هم‌اکنون توسط برنامه Next Generation Air Dominance (NGAD) به عنوان مکمل، در نیروی هوایی آمریکا پشتیبانی می‌شود. در حالی که F-35 همچنان در خط تولید باقی خواهد ماند و احتمالاً به یکی از پرتولیدترین و پرکاربردترین جنگنده‌های تاریخ بدل خواهد شد.

در نهایت، رپتور مانند یک چاقوی جراحی است: تیز، دقیق و ویرانگر در حوزه خود. در حالی که لایتنینگ ۲ شبیه یک چاقوی سوئیسی است: انعطاف‌پذیر و حیاتی در میدان‌های مختلف. در کنار هم، این دو جنگنده نه تنها تجلی پیشرفت فناوری، بلکه بازتابی از انعطاف استراتژیک‌اند که آمریکا را در خط مقدم قدرت هوایی جهان نگه داشته است.