آیا حذف صفر پول تاثیری در تورم دارد؟

مجلس شورای اسلامی امروز با طرح حذف چهار صفر از پول ملی ایران موافقت کرد. در حالی‌که برخی این تصمیم را گامی رو به جلو و نشانه‌ای از اصلاحات اقتصادی می‌دانند، عده‌ای دیگر معتقدند حذف صفرها بدون کنترل تورم، تنها تغییری ظاهری است. اما «حذف صفر از پول» یا به‌اصطلاح اقتصادی آن، «Redenomination» دقیقاً به چه معناست؟ این سیاست چه پیشینه‌ای در جهان دارد و در چه کشورهایی موفق یا ناموفق بوده است؟ در ادامه، نگاهی جامع به مفهوم بازتعریف پول، تاریخچه، نمونه‌های جهانی و تأثیرات آن بر اقتصاد خواهیم داشت.

حذف صفر یا بازارزش‌گذاری پول چیست؟

در علم اقتصاد، واژه‌ «Redenomination» به معنای «بازارزش‌گذاری واحد پول ملی» است و در فارسی معمولاً از اصطلاح «حذف صفر پول» برای اشاره به آن استفاده می‌شود.

در این فرآیند، دولت یا بانک مرکزی تعدادی از صفرهای پول را حذف می‌کند تا در گام اول اعداد و محاسبات ساده‌تر شوند. مثلاً اگر پیش از این یک کالا ۱۰٬۰۰۰ ریال قیمت داشت، بعد از اجرای طرح و حذف چهار صفر، قیمت آن ۱ واحد پول جدید خواهد بود. دلیل اصلی چنین اقدامی معمولاً تورم بالا، بالا بودن هزینه انتشار اسکناس و افزایش بیش از حد صفرهای پولی است که باعث می‌شود حسابداری و معاملات دچار پیچیدگی شود.

در این میان ارزش واقعی پول ثابت می‌ماند و تنها شیوه‌ نمایش آن تغییر پیدا می‌کند درنتیجه تفاوتی در قدرت خرید مردم ایجاد نخواهد شد.

عواملی که پیش از بازارزش‌گذاری پول ظاهر می‌شوند

قبل از اینکه کشوری به حذف صفر فکر کند، معمولاً مشکلات زیر وجود دارند:

• تراز تجاری نامتعادل (واردات زیاد نسبت به صادرات)
• رشد بی‌رویه نقدینگی که پشتوانه تولید ندارد
• کسری بودجه و بدهی عمومی زیاد
• نرخ تورم بالا یا حتی ابرتورم

اثرات حذف صفر از پول

یکی از مهم‌ترین اثرات حذف صفر از واحد پول ملی، سادگی و روان‌تر شدن محاسبات مالی و قیمت‌گذاری است. حذف صفر باعث می‌شود انتقال پول و تبدیل واحدها آسان‌تر شود و سیستم‌های بانکی و نرم‌افزاری کمتر درگیر پیچیدگی‌های عددی شوند. علاوه بر این، اگر اجرای حذف صفر همراه با ثبات سیاسی و اقتصادی باشد، می‌تواند به افزایش اعتماد عمومی به پول ملی کمک کند و پیام مثبتی به سرمایه‌گذاران بدهد که کشور در حال اصلاح ساختار پولی است.

اما حذف صفر بدون اصلاحات بنیادین اقتصادی ممکن است تنها تغییری نمادین باشد و نتواند تورم را مهار کند. همچنین هزینه‌های مرتبط با چاپ اسکناس و سکه جدید، تغییر سیستم‌های مالی و بانکی، آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی می‌تواند زیاد باشد.

مطالعات نشان داده‌اند که در برخی کشورها حذف صفر توانسته به کاهش نرخ تورم کمک کند و در برخی دیگر تأثیر قابل توجهی بر رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی داشته است. اما تأکید قریب‌به‌اتفاق پژوهش‌ها این است که موفقیت حذف صفر به طراحی دقیق، مدیریت مناسب و اصلاحات همزمان در سیاست پولی و مالی بستگی دارد.

کارشناسان اقتصادی بهترین زمان برای اجرای چنین اصلاحی را، دوره آغاز رشد اقتصادی یا بعد از مهار تورم می‌دانند و نسبت به اجرای آن در زمان بحران هشدار می‌دهند؛ چرا که باور دارند می‌تواند نتیجه‌ای معکوس در پی داشته باشد.

پیشینه و تاریخچه حذف صفر پول

تفکر درباره اصلاح واحد پول یا بازارزش‌گذاری آن به اندازه تاریخ پول و ارز قدمت دارد. با این حال، مفهوم مدرنِ بازتعریف پول بیشتر در قرن بیستم و عمدتاً در زمان بحران‌های تورمی یا جنگ‌ها رواج پیدا کرده است.

بنا به برخی منابع دست‌کم ۶۰ کشور در ۱۰۰ سال اخیر حداقل یک بار این کار را انجام داده‌اند. بسته به شرایط اقتصادی برخی کشورها مانند زیمبابوه یا یوگسلاوی چندین بار دست به حذف صفر از پول ملی خود زده‌اند. به باور کارشناسان اقتصادی، در مناطقی با تورم مزمن یا بی‌ثباتی ارزی، حذف صفر به یک «ابزار مدیریت پولی» تبدیل شده است.

برخی کشورهایی که صفر را از پول خود حذف کردند

اتحاد جماهیر شوروی

در ژانویه سال ۱۹۶۱، شوروی واحد پول خود (روبل) را بازارزش‌گذاری کرد تا هر ۱۰ روبل قدیم معادل یک روبل جدید شود. این اقدام همراه با اصلاحات ارزی دیگر انجام شد. با این حال در مقابله با مشکلات اساسی اقتصادی، تورم خارجی و فشارهای مالی، تأثیر آن محدود بود و نتوانست تحول بنیادی ایجاد کند.

آرژانتین

آرژانتین در طول دهه‌های گذشته چندین بار به بازارزش‌گذاری پول یا تغییر واحد پولی متوسل شده است. یکی از تغییرات مهم، در سال ۱۹۹۲ بود که واحد پولی «آسترال» به «پزو جدید» تبدیل شد. پیش‌تر نیز، واحدهای پولی مختلف این کشور یکی پس از دیگری جایگزین شده‌اند تا پاسخگوی تورم سنگین باشند.

ترکیه

در سال ۲۰۰۵، ترکیه شش صفر از واحد پول خود، لیره، حذف کرد و «لیره جدید» را معرفی نمود. این حرکت بخشی از بسته اصلاحات اقتصادی گسترده‌تر بود که با هدف کنترل تورم، افزایش اعتماد به پول ملی و بهبود عملکرد نظام بانکی صورت گرفت. برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند این بازارزش‌گذاری به موفقیت نسبی منجر شد و کمک کرد فواصل بین ارزش اسمی و ارزش واقعی کاهش یابد.

زیمبابوه

زیمبابوه یکی از نمونه‌هایی است که به دفعات و عمدتاً در مقابله با ابرتورم‌های شدید، بازارزش‌گذاری پول را تجربه کرده‌است. در دوره‌های ۲۰۰۶، ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹، دولت چند بار صفرها را حذف کرد و پول جدید معرفی نمود. اما مشکل اصلی، تورم کنترل‌نشده و سقوط اقتصادی بود، بنابراین بازتعریف پول نتوانست مشکل اساسی را برطرف کند و در نهایت کشور مجبور به کنار گذاشتن کامل پول ملی شد.

رومانی

در سال ۲۰۰۵، رومانی اقدام به حذف صفر از واحد پول خود کرد. این بازارزش‌گذاری به بهبود شفافیت قیمت‌ها، کاهش خطاهای حسابداری و افزایش اعتماد عمومی به پول ملی کمک کرد. رومانی یکی از کشورهایی است که در شرایط نسبتاً متعادل‌تر اقتصادی موفق شد اثرات مثبتی از این اصلاح ببرد.

آذربایجان

آذربایجان در سال ۲۰۰۶ بازارزش‌گذاری واحد پول را اجرا کرد؛ به‌طوری که یک منات جدید معادل ۵۰۰۰ منات قدیم شد. در این اصلاح، اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی به تدریج از گردش خارج شدند و طرح‌های جدید طراحی شدند.

ونزوئلا

در سال ۲۰۱۸، ونزوئلا با تورم افسارگسیخته‌ای مواجه بوده و با حذف ۵ صفر، پول جدیدی معرفی کرد. این اقدام بخشی از بسته سیاستی دولت برای بازسازی اقتصاد تلقی شد، اما اثرات آن کوتاه‌مدت و محدود بود؛ چراکه تورم همچنان ادامه یافت و مردم به ارزهای خارجی روی آوردند.

حذف صفر؛ فرصت یا چالش؟

حذف صفر یا «بازارزش‌گذاری پول» ابزاری است که دولت‌ها در شرایط تورمی برای ساده‌سازی نظام پولی و روان‌تر کردن معاملات به کار می‌برند. این اقدام اگرچه به خودی خود ارزش واقعی پول را تغییر نمی‌دهد، اما می‌تواند نمایانگر تعهد به ثبات پولی باشد و از نظر روانی به تقویت وجهه پول ملی کمک کند. با این حال، موفقیت آن بستگی شدیدی به اصلاحات کلان اقتصادی، مدیریت دقیق اجرا، اطلاع‌رسانی مناسب و کنترل سایر متغیرهای اقتصادی دارد.